«استانیسلاو تاراسوف» کارشناس مسائل خاورمیانه و قفقاز در پایگاه خبری رگنوم روسیه
طبق اعلام «سعید خطیب زاده»، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، «الکساندر نواک» معاون نخست وزیر روسیه و رئیس کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه به زودی به تهران سفر خواهد کرد. علاوه بر این، روسیه و ایران در حال برنامه ریزی برای دیدارهای متقابل مقامات دو کشور به منظور گفتگو در مورد توسعه همکاری ها در زمینه های مختلف از جمله “توسعه همکاری های بانکی و مالی به منظور گسترش روابط دوجانبه و تقابل با تحریم ها” و همچنین در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هستند.
روسیه با تحریم‌های بیشتری نسبت به ایران دست و پنجه نرم می کند که در این میان می توان به ممنوعیت استفاده از شبکه سوئیفت، مسدود کردن حساب‌های بانکی، مسدود کردن دارایی‌های بانک مرکزی روسیه و مواردی از این قبیل اشاره کرد. اما ایران ۴۰ سال است که تحت تحریم های آمریکا قرار دارد و در زمینه زندگی تحت تحریم تجربه بزرگی کسب کرده است. همچنین ایران نیم نگاهی نیز به لغو تحریم ها در صورت امضای توافقنامه احیای برجام در مذاکرات وین دارد. در همین راستا، محافل سیاسی در تهران در حال بررسی جهت گیری های آینده در سیاست خارجی هستند. همانطور که محسن پاک آیین، کارشناس ایرانی می نویسد، کسانی هستند که معتقدند «در حال حاضر می توان از اختلافات بین آمریکا و روسیه برای احیای روابط با غرب استفاده کرد» و این باید «به یک انتخاب راهبردی جدید برای ایران به ویژه در شرایط جنگ اوکراین برای تأمین منافع ملی تبدیل شود.»
از منظر تئوریک نباید چنین روندی را نادیده گرفت. در حال حاضر با وجود توقف مذاکرات احیای برجام در وین ، آمریکایی ها مذاکره با تهران را متوقف نکرده اند. در عین حال، ایالات متحده این روند را نه تنها با لغو تحریم های بازدارنده، بلکه با احتمال ورود نفت ایران به بازار غرب به منظور پایین آوردن قیمت بالای سوخت مرتبط میداند. ایران با استفاده از شرایط دشوار اقتصادی در غرب، به دنبال این است که بهترین شرایط را برای خود در چارچوب یک توافق جدید در مذاکره بدست بیاورد. بانک جهانی رشد ۲٫۴ درصدی را برای اقتصاد ایران پیش بینی کرده است، که یک آمار عالی برای کشوری است که با بازارهای ایالات متحده، اروپا و متحدان آنها داد و ستدی ندارد. اما در داخل ایران چند چالش جدی وجود دارد: تورم، نیاز به حفظ قیمت محصولات غذایی اساسی، توسعه بازار مصرف داخلی به منظور کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی. بخش کشاورزی این کشور نیز چندین سال است که از خشکسالی رنج می برد.
دولت تا به امروز در راستای مقابله با ادامه تحریم ها برنامه عملی مشخصی دارد. اما ممکن است شرایط خارجی نیز فشار عوامل منفی را افزایش دهد که در نهایت ایران را مجبور به تغییر سیاست خارجی خود خواهد کرد. با این حال، یکی از عواملی که مانع از اقدام منعطف تر واشنگتن در این مسیر می شود، اسرائیل است. عربستان سعودی نیز با درک اینکه خروج تهران از سایه تحریم ها منجر به افزایش شدید نفوذ ژئوپلیتیک، اقتصادی و مذهبی منطقه ای این کشور می شود، موضع خاص خود را اتخاذ می کند. همچنین کشورهای حوزه خلیج فارس از وجود یک ایران قوی و ۸۰ میلیونی در کنار خود خرسند نخواهند بود. بنابراین، ایالات متحده برای بیرون آمدن از این «دایره گچی» باید بر گلوی سیاست خاورمیانه‌ای خود پا بگذارد. کاری که به هیچ وجه آمادگی انجام آن را ندارد.
به عقیده پاک آیین، در چنین شرایطی ایران باید به گونه ای عمل کند که روسیه و چین و دیگر کشورهای اوراسیائی، اینگونه تصور نکنند که در موقعیت فعلی، ایران وارد یک بازی برای بهره برداری از اختلافات غرب و شرق خواهد شد. به عبارت دیگر قدرت های اوراسیایی و همسایگان شرقی ما نباید تصور کنند که سیاست نگاه به شرق ایران، رویکرد راهبردی نداشته و به عنوان یک تاکتیک عمل می کند.
پس از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه، ایران یکی از اولین کشورهایی بود که برای کاهش پیامدهای سرکوب، پیشنهاد توسعه همکاری ها را با روسیه مطرح کرد. تهران بلافاصله پیشنهاد تهیه دارو، مصالح ساختمانی، غذا و پوشاک را داد و اعلام کرد که روی افزایش چهار برابری تجارت با روسیه حساب می کند. روسیه در حال مذاکره با تهران برای افزایش ۳٫۵ برابری واردات سبزیجات و میوه از ایران است. ایران نیز به نوبه خود علاقه مند به افزایش واردات غلات و دانه های روغنی از روسیه از ۷ میلیون تن به ۱۲ میلیون تن در سال است.
تهران قصد دارد بازار خود را بر روی مرغ، گوشت گوسفند و سایر فرآورده های گوشتی روسیه باز کند. همچنین کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه اعلام کرد که مسکو و تهران برای اتصال سیستم‌های بین بانکی خود به منظور دور زدن شبکه تراکنش‌های مالی سوئیفت همکاری‌هایی را آغاز کرده اند.
مذاکرات راه اندازی کریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب از خزر دوباره از سرگرفته شده است. این کریدور برای انتقال کالا از هند و کشورهای حاشیه خلیج فارس به اروپای غربی و شمالی از طریق ایران، آذربایجان و روسیه از جمله از طریق اتصال خطوط ریلی این سه کشور طراحی شده است. روسیه و ایران مذاکرات خود را به منظور دستیابی به یک توافق راهبردی ۲۰ ساله مشابه آنچه که اخیراً بین ایران و چین امضا شده است، ادامه می دهند. پیش از این، هیچ انگیزه ای برای تسریع این روندها وجود نداشت، اما اکنون شرایط بکلی در حال تغییر است.
در عین حال، تهران درکنار برنامه ریزی برای توسعه همکاری های اقتصادی با روسیه، تقویت روابط با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای از “رشد حضور خود در منطقه اوراسیا برای تضمین منافع ملی خود” صحبت می کند، فرصتی که به دنبال “بحران اوکراین” فراهم شده است. در این راستا مسکو، باید ایران را متقاعد کند که چرخش روسیه به سمت شرق پس از تحریم‌های غرب در حال تبدیل شدن به یک مسیر پایدار و بلندمدت است. در این زمینه ایدئولوژی زدایی از سیاست خارجی روسیه مورد توجه خواهد بود. آنچه در سیاست داخلی نقطه ضعف و عیب به حساب می آید، در روابط با کشورهای دیگر به ویژه در خاورمیانه به مزیت تبدیل می شود. فقدان دستورالعمل های ایدئولوژیک در مسکو به انعطاف پذیری و تطبیق روابط کمک می کند. بنابراین سفر آتی نواک به تهران می تواند از اهمیت بسیار بالایی در روابط دو کشور برخوردار باشد.
مترجم: سید ناصر هاشمی
