#اختصاصی
به قلم: براولی بنسون
در مراسم تشییع جنازه رسمی ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در اواخر ماه مه، یک مهمان اعلام نشده وجود داشت. ایراکلی کوباخیدزه، نخست وزیر گرجستان، در کنار مقامات کشورهای همسایه از جمله نیکول پاشینیان از ارمنستان و علی اسدوف، نخست وزیر آذربایجان، در تهران حضور پیدا کرد.
هیچ اطلاع قبلی در مورد این حضور وجود نداشت. گرجستانی‌ها از گزارش‌های خبری و کانال‌های دولتی در روز تشییع جنازه مطلع شدند، که با اطلاعات کمی توضیح می‌دهد که چگونه کوباخیدزه به سفیر ایران در تفلیس «همدردی خود را با مردم ایران ابراز کرده است».
چنین سفرهایی از سوی رهبران دولت گرجستان یا ایران نادر است و تحلیلگران در مورد انگیزه‌های این دیدار دچار حیرت شدند.
به اعتقاد ولی کالجی، کارشناس ایرانی در زمینه سیاست خارجی ایران در قفقاز: تهران ترجیح می‌دهد که گرجستان تحت تأثیر عامل [غربی] در روابط خود با ایران قرار نگیرد. بنابراین به نظر می‌رسد اگر رویکردهای جدید در سیاست داخلی و خارجی گرجستان به روابط نزدیک گرجستان و روسیه منجر شود، ایران از آن استقبال خواهد کرد.
برخلاف ارمنستان و آذربایجان، گرجستان با ایران مرز مشترک ندارد و تجارت بین این کشورها نسبتاً متوسط بوده است. تفلیس و تهران در طول سال‌ها روابط پایداری را حفظ کرده‌اند و در طی این مسیر تنها به چند مانع سرعت‌گیر برخورد کرده‌اند.
این روزها، گرجستان در بحبوحه یک تغییر ژئوپلیتیکی سرگیجه‌آور است که به دلیل تصویب قانون تفرقه‌انگیز حزب حاکم رویای گرجستان، که به طور بالقوه می‌تواند مقامات فعلی را قادر به سرکوب مخالفان کند، ایجاد شده است.
از آنجایی که متحدان غربی گرجستان از نظر سیاسی از این کشور فاصله گرفته و سرمایه‌گذاری‌های خود را به جای دیگری می‌برند، مسیر گرجستان برای ایجاد روابط نزدیکتر با رژیم‌های مانند رژیم‌های چین و ایران بازتر از هر مقطع دیگری در تاریخ پس از شوروی به نظر می‌رسد.
در نشستی در حاشیه مجمع جهانی اقتصاد در داووس، سوئیس، در ژانویه، دیپلمات‌های گرجستان و ایران بر گسترش همکاری‌های اقتصادی تأکید کردند. وزارت امور خارجه گرجستان در بیانیه‌ای درباره این دیدار گفت: «توجه ویژه‌ای به نیاز به توسعه پایدار و باثبات در منطقه شد».
اخیراً، تهران روابط تجاری خود را با آذربایجان – که در سال های اخیر روابط پیچیده‌ای با آن داشته است – به عنوان بخشی از گسترش کریدور تجاری شمال-جنوب تقویت کرده است. در عین حال، روابط عموماً سالم ایران با ارمنستان تحت فشار قرار گرفته است.
با این حال، گرجستان به طور سنتی مسیر خوبی را با ایران طی کرده است، موضعی که ناشی از آرزوهای دیرینه برای ادغام در نهادهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی غرب است. رهبران گرجستان در حالی که همیشه علاقه مند به ایجاد روابط تجاری و استقبال از گردشگران ایرانی بودند، از تعامل با ایران به هر طریقی که ممکن است ایالات متحده را، که تقریباً در نیم قرن گذشته تهران را به عنوان یک عنصر مزاحم می‌داند، عصبانی کند، محتاط بوده‌اند.
تمایل به راضی نگه داشتن ایالات متحده و اتحادیه اروپا، گرجستان را بر آن داشت تا برخی از پروژه های مشترک بالقوه سودآور با ایران را در دهه ۱۹۹۰ کنار بگذارد. میخائیل ساکاشویلی، رئیس‌جمهور سابق، سرسخت‌ترین حامی الحاق گرجستان به ناتو و اتحادیه اروپا، عموماً ایران را دور از دسترس نگه داشت. حتی دولت تحت رهبری حزب رویای گرجستان در سال ۲۰۱۳، زمانی که ایالات متحده نسبت به رفتار بالقوه تحریم‌ها ابراز نگرانی کرد، سفر بدون ویزا به گرجستان را برای شهروندان ایرانی به حالت تعلیق درآورد.
در سال‌های اخیر، نهادهای گرجستانی مراقب انجام معاملات با ایران بوده‌اند. کالجی کارشناس سیاست خارجی ایران گفت: شرکت‌ها و بانک‌های گرجستانی نیز به دلیل نگرانی از تحریم‌های آمریکا در همکاری با شرکت‌ها و بانک‌های ایرانی محتاط هستند.
سفر کوباخیدزه به تهران نشان می‌دهد که دولت اکنون نسبت به گذشته کمتر نگران این است که واشنگتن و بروکسل در مورد معاملات گرجستان با ایران چه فکر می‌کنند.
این دیدار برای بسیاری از تحلیلگران سیاسی در تفلیس شگفتی بزرگی بود. گیورگی سانیکیدزه، استاد دانشگاه دولتی ایلیا تفلیس، با اشاره به چرخش سریع ژئوپلیتیک گرجستان در بحبوحه اجرای قانون عوامل خارجی این کشور، گفت: دو ماه پیش، ما در کشور دیگری زندگی می‌کردیم. سانیکیدزه علیرغم مطالعه روابط ایران با کشورهای منطقه برای بیش از سه دهه، تلاش کرد تا منطقی برای سفر کوباخیدزه فراتر از تقویت روابط عمومی آن به روابط دوجانبه ارائه دهد، که نشان می‌دهد هیچ منفعت روشنی از این سفر برای منافع استراتژیک گرجستان وجود ندارد.
ایران در گذشته ایده روابط اقتصادی نزدیکتر از جمله تامین گاز ایران به گرجستان از طریق ارمنستان را مطرح کرده بود، اما این تلاش‌ها به توافقات مشخصی منجر نشد. با این حال، داده‌های دولتی نشان می‌دهد که واردات گاز به گرجستان از ایران در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶۰۰ درصد افزایش یافته است. اگر دو کشور واقعاً برای دنبال کردن روابط نزدیکتر آماده می شوند، عرضه انرژی یک کاتالیزور احتمالی است.
اما از آنجایی که به نظر می رسد روابط تفلیس با ایالات متحده و اتحادیه اروپا در حال تضعیف است، تهران همچنین ممکن است منبع بالقوه حمایت سیاسی برای دولت رویای گرجستان باشد که در گزارش اخیر خانه آزادی به عنوان یک رژیم استبدادی فزاینده توصیف شده است.
سانیکیدزه گفت: «ایران همچنین از این مفاهیم محافظه‌کار بنیادگرا درباره «گذشته بزرگ»، «ما متفاوت هستیم»، «ما ملت بزرگی با گذشته تاریخی غنی هستیم» حمایت می‌کند. اینها امروز شعارهای حزب رویای گرجستان است.
