🔸سلطان عبدالحمید که در این هنگام سخت گرفتار جنگ با روس‌ها بود دستپاچه شد و بلافاصله محمود وهبی افندی را به سفارت به نزد کریم خان فرستاد تا او را از قصد حمله به بصره منصرف کند. اما کریم خان زیر بار نرفت و چون دولت عثمانی از عزل و تنبیه عمر پاشا استنکاف نمود، در فوریه ۱۷۷۵ م. یک سپاه شصت هزار نفری جمع آوری کرد و فرماندهی آنرا به برادرش صادق خان واگذار و مأمور فتح بصره نمود.
🔹سپاه ایران بصره را در محاصره گرفت ولی به علت مقاومت شدید اعراب و کار شکنی انگلیسی‌ها پس از سیزده ماه یعنی در ۱۷ آوریل ۱۷۷۹ م. موفق به تصرف آن شد. صادق خان سلیمان بیگ حاکم بصره را با گروهی از بزرگان و تجار آن شهر دست بسته به شیراز فرستاد و نمایندگی تجارتی انگلیس را تعطیل کرد اما با اهالی خوشرفتاری نمود.
🔸دولت عثمانی که مقارن محاصره بصره از روسیه شکست سختی خورده و با از دست دادن سیادت خود بر دریای سیاه به شدت تضعیف شده بود نتوانست اقدامی در مورد اعزام قوای امدادی و جنگ با ایرانیان به عمل آورد. به این جهت به محض اینکه کار تصرف بصره انجام گرفت صادق خان به فکر تسخیر بغداد افتاد و در اوایل سال ۱۷۷۷ م. برادرش محمدعلیخان را در رأس سپاهی به سوی بغداد روانه کرد. عشایر منتفک در فیصلیه واقع در نزدیکی رود فرات بر سپاه ایران تاختند و آنان را مجبور به عقب نشینی کردند.
🔹در سپتامبر ۱۷۷۸ م. صادق خان سپاه دیگری به فرماندمی محمدعلیخان و به همراهی عشایر بنی کعب طرفدار ایران به جنگ اعراب منتفک فرستاد. این بار ایرانیان موفق شدند درابوحلانه اعراب را شکست دهند. رؤسای عشایر عرب تقاضای صلح کردند ولی چون محمد علی خان شرایط سنگینی پیشنهاد کرد نپذیرفتند و دوباره آتش جنگ شعله ور گردید. در این جنگ محمد علی خان به فتل رسید و سپاه ایران راه فرار را در پیش گرفت و اعراب منتفک آنان را تا بصره دنبال کردند.
🔸در این میان خبر مرگ کریمخان که در اول مارس ۱۷۷۹ م. در شیراز رخ داده بود رسید. صادق خان موقعیت نظامی خود را در خطر دید و لذا بصره را تخلیه کرد و به ایران بازگشت. اعراب منتفک نیز پس از تصرف بصره آن را به عمر پاشا واگذار نمودند. در جریان جنگ بصره کشتی‌های متعلق به شرکت هند شرقی انگلیس با عثمانی‌ها و اعراب همراهی نموده و راه شط العرب را که گذر گاه نیروهای ایرانی و همچنین راه وصول اسلحه و مهمات و آذوقه بود قطع نمودند و به این وسیله ارتش ایران را در مضیقه قرار دادند.
▫️منبع: تاریخ روابط خارجی،عبدالرضا هوشنگ مهدوی
🌐تهیه شده در تحریریه ایراس
