اندیشکده جریان
اقدامات تحمیلی کشورهای همسو با ناتو، روسیه را تا حدی از خدمات و رسانههای آنلاین جدا کرده است و به نظر می رسد که این اقدامات در تضعیف آینده روسیه به عنوان اقتصاد مدرن بسیار مؤثر است، با این حال این وضعیت فقط به روسیه ضرر نخواهد زد و اتحادیه اروپا در بخشهایی که به کالاها و فناوریهای روسیه متکی است با چالشهایی مواجه خواهد شد. با اینکه اتحادیه اروپا بسیاری از کالاهای با فناوری پیشرفته را از روسیه وارد نمی کند، اما حوزه هایی وجود دارد که اروپا را با قطع تجارت اتحادیه اروپا و روسیه تحت تاثیرقرار می دهد، به ویژه در حوزه فناوری های هسته ای و مواد خام وارداتی از روسیه.
تحریم کالاهای کلیدی همراه با تحریم های مالی به این معناست که روسیه نه تنها از منابع اتحادیه اروپا و ایالات متحده قطع شده است، بلکه با موانع قابل توجهی برای تقاضا از دیگر کشورها نیز مواجه است. فعالیت صنایع کلیدی به مرور در روسیه دچار چالش می شود. با این حال کالاهایی وجود دارند که عمدتاً از اوکراین و روسیه تامین و در زنجیرههای تامین فناوری پیشرفته جهانی استفاده میشوند. تا زمانی که جایگزینهای مناسب پیدا نشود، این امر باعث اختلال در زنجیرههای تامین فناوری پیشرفته جهانی میشود. با قطع تجارت این اقلام از روسیه، صنایع پیشرفته اتحادیه اروپا هم از هزینه های ایجاد روابط با تامین کنندگان جدید و هم از اثرات قیمتی حذف روسیه از بازارهای جهانی متاثر خواهند شد. یک مورد خاص صنعت فناوری هسته ای تجاری روسیه است، برخی از نیروگاههای هستهای موجود در اروپا، از فناوری روسی استفاده میکنند، اکنون نیروگاههای برنامهریزیشده با مشارکت روسیه، در معرض خطر هستند، زیرا ممکن است قطعات و سوخت تحت تأثیر قرار گیرد.
عمده چالش های اتحادیه اروپا دراین حوزه:
انرژی هسته ای و سوخت
برخلاف روسیه، سبد واردات اتحادیه اروپا از کالاهای با فناوری پیشرفته بسیار متنوع است و فقط با روسیه مواجه نیست، همانگونه که در شکل زیر مشخص است واردات اقلام تکنولوژی بالای اروپا عمدتا از چین و آمریکا است با این حال، روسیه در عرضه مواد و فناوری هسته ای یک تامین کننده مهم است[۱] که ۳۰ درصد اورانیوم غنی شده، راکتورهای هسته ای و قطعات راکتور را در اختیار اتحادیه اروپا قرار می دهد. این امر باعث ایجاد وابستگی بین روسیه و اتحادیه اروپا در زمینه فناوری هسته ای شده است.
همانگونه که گفته شد، روسیه صادرکننده مهم فناوری هسته ای در سطح جهان است. این کشور در سال ۲۰۱۹ کالاهای هسته ای به ارزش تقریبی ۳میلیارد دلار صادر کرد. ۶۰ درصد صادرات مواد و فناوری هسته ای آن شامل اورانیوم و پلوتونیوم غنی شده است (همچنین به عنوان سوخت در راکتورها قابل استفاده است). صادرات به آلمان، فرانسه، هلند و سوئد (مجموعاً فروش ۶۴۰ میلیون دلاری را برای این چهار کشور نشان می دهد)، ایالات متحده و سایر کشورهای غیر اروپایی(۵۸۰ میلیون دلار)[۲]. به طور کلی، روسیه ۳۳ درصد از صادرات جهانی اورانیوم غنی شده برای راکتورها را به خود اختصاص داده است. دومین تامین کننده جهان یعنی هلند، کمتر از نیمی از آن را عرضه می کند.
روسیه همچنین تامین کننده راکتورهای هسته ای، قطعات راکتور و سوخت راکتورهای هسته ای است. در دهه گذشته، ارزش صادرات آن به کشورهای اتحادیه اروپا ۸ میلیارد دلار بود.
بر اساس گزارش انجمن جهانی هسته ای، بسیاری از کشورهای اروپای مرکزی و شرقی به فناوری هسته ای روسیه وابسته هستند. با توجه به ویژگیهای آن ها و استانداردهای ایمنی، تغییر از سوخت هستهای روسیه به سوخت جایگزین چالشی مهم خواهد بود. استراتژی امنیت انرژی اروپا همچنین فقدان تنوع یا پشتیبان در صورت شوک عرضه را نشان می دهد. تا به امروز، تلاش های کمی برای تنوع بخشیدن به منبع تامین اورانیوم غنی شده انجام شده است. از جمله ابتکارات موجود، برنامه تحقیقاتی و نوآوری افق ۲۰۲۰ اتحادیه اروپا است که در سال ۲۰۱۵ یک برنامه تحقیقاتی و آموزشی اوراتوم را برای یافتن منابع جایگزین سوخت هسته ای برای راکتورهای طراحی شده توسط روسیه در اتحادیه اروپا آغاز کرد[۴].
۱۸ رآکتور هسته ای روسیه در کشورهای اتحادیه اروپا وجود دارد: دو رآکتور در بلغارستان، ۶ رآکتور در جمهوری چک، دو رآکتور در فنلاند، چهار رآکتور در مجارستان و چهار رآکتور در اسلواکی. همچنین دو رآکتور دیگر در اسلواکی، یک مورد دیگر در فنلاند و دو مورد دیگر در مجارستان در دست ساخت هستند. دراین راستا نیروگاه هسته ای برنامه ریزی شده در فنلاند از زمان حمله به اوکراین به حالت تعلیق درآمده و گمانه ها مبنی بر پایان انجام آن است، اما مجارستان پروژه های خود را رها نکرده است. شرکت انرژی هسته ای دولتی روسیه روس اتم مسئول تمام تعهدات بین المللی در زمینه انرژی هسته ای است.
تاکنون، اتحادیه اروپا تحریمهای کلی بر تجارت فناوری هستهای اعمال نکرده است. با این حال در قطعنامه پارلمان اروپا از ۲۸ فوریه از کشورهای عضو خواسته شده است تا هرگونه همکاری با روسیه در زمینه هسته ای، به ویژه همکاری با روس اتم و شرکت های تابعه آن را به حالت تعویق در بیاورند[۵].
مواد
روسیه و اوکراین تامین کنندگان مواد برای صنایع پیشرفته اروپایی هستند که اکنون با افزایش قیمت ها و چالش هایی در یافتن منابع جایگزین روبرو هستند. یک مورد مهم گاز نئون است که در فرآیند تولید فتولیتوگرافی با اشعه ماوراء بنفش عمیق برای نیمه هادیهای پیشرفته استفاده می شود. ۵۰ درصد صادرات جهانی گاز نئون تنها در اوکراین انجام می شود. این گاز در اوکراین تصفیه می شود، اما ابتدا به عنوان محصول جانبی صنعت تولید فولاد روسیه استخراج می شود[۶]. ظرفیت جهانی برای استخراج گاز نئون در جاهای دیگر کمیاب است. اگرچه آمارهای جهانی نشان می دهد که ذخایر گاز تولیدکنندگان نیمهرسانا برای حذف مشکلات کوتاهمدت منابع کافی است و واردات گاز نئون از منابع دیگر باید در بلندمدت امکانپذیر باشد. اما این اختلال به معنای تأثیرات شدیدی بر قیمت خواهد بود و قطعا خطرات صعودی جدیدی را برای صنعتی ایجاد می کند که در دو سال گذشته به سبب پیامدهای همه گیری جهانی تحت فشار بوده است.
وضعیتی که در سال۲۰۱۴ هم دیده شد، پس از الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، قیمت گاز نئون تا ۶۰۰ درصد افزایش یافت[۷] که احتمالاً توضیح میدهد که چرا شرکتهایی که به گاز نئون متکی هستند متعاقباً ذخایر را افزایش داده و هدف خود را متنوعسازی کردند. دراین شرایط عرضه گازهای مهم دیگر برای تولید با تکنولوژی بالا، از جمله کریپتون و زنون، نیز ممکن است در خطر باشد. حتی اگر امکان تنوع بخشیدن به تولید برای کاهش وابستگی به این گازهای خنثی وجود داشته باشد، جبران کمبود اوکراین چالشی خواهد بود که غلبه بر آن ماه ها، اگر نه سال ها، طول می کشد. در اوایل ماه آوریل(اواسط فروردین ماه)، دو نفر از سه تولیدکننده بزرگ اوکراینی اعلام کردند که فعالیت خود را متوقف میکنند زیرا شهرهایی که تولید در آن مستقر است توسط نیروهای روسی اشغال شدهاند.
روسیه همچنین از صادرکنندگان مهم دیگر کالاهای مورد استفاده در زنجیره ارزش با فناوری پیشرفته است. ۳۵ درصد از تجارت آهن خام، ۲۸ درصد نیکل خام و ۲۵ درصد از پالادیوم خام را تشکیل می دهد. همچنین منبع قابل توجهی از فلزات دیگر مانند آلومینیوم و تیتانیوم به صورت خام و فرآوری شده است[۸]. اتحادیه اروپا در حال حاضر واردات برخی از کالاهای آهن و فولاد از روسیه را ممنوع کرده است. در بازارهای نیکل، عدم اطمینان مربوط به جنگ شرایطی را برای فشار کوتاه شدید ایجاد کرده است. تأثیر اختلالات تجاری بر قیمت ها و عرضه به میزان انحراف تجارت بستگی دارد. در حالی که کشورهای همسو با ناتو ممکن است تجارت دوجانبه این کالاها را متوقف کنند، سایر کشورها مانند چین و هند ممکن است کالاهای روسی را با تخفیف خریداری کنند.
تحلیل بحث
تحریمهای بیسابقهای که کشورهای غربی و همسو با ناتو علیه روسیه اعمال کردند، این کشور را تا حد زیادی از زنجیرههای تامین جهانی جدا کرده است. در حالی که هزینه ها بیشتر بر دوش روسیه است، بخش هایی وجود دارد که اتحادیه اروپا نیز با چالش هایی روبرو خواهد شد. روسیه و اوکراین منابع اصلی برخی از کالاها هستند که زنجیرههای ارزش فناوری پیشرفته مربوط به این مواد را مختل میکنند. روسیه تامین کننده اصلی فناوری هسته ای و اورانیوم غنی شده است. ممکن است به دست آوردن قطعات دشوارتر شود و پروژههای نیروگاههای جدید از بین بروند. این امری است که اتحادیه اروپا را مجبور می کند وابستگی خود به فناوری هستهای روسیه را بررسی کند، بهویژه که فناوری هستهای به عنوان جایگزینی برای سوختهای فسیلی روسیه در اروپا در حال شتاب بیشتری است. درهمین حال اتحادیه اروپا سعی کرده از ساخت نیروگاه های جدید که وابستگی طولانی مدت به فناوری روسیه ایجاد می کند دوری کند.
همچنین از آنجایی که روسیه تامین کننده مهم مواد خام و منبع اصلی تعدادی از آنها است. در این بازارها باید انتظار قیمت های بالاتر و اختلال در صنایع اروپایی را داشت، حتی در جایی که روسیه موقعیت غالب در بازار را ندارد. چراکه ورودیهای زنجیرههای تأمین اغلب با همکاری بین تأمینکنندگان و تأمینکنندگان تولید میشوند و با موارد استفاده خاص سازگار و سفارشی میشوند. درنتیجه جایگزینی روابط عرضه موجود با هزینه های تعدیل همراه خواهد بود. این موارد اتحادیه اروپا را ناگزیر می کند که به دنبال جایگزینی واردات کالاهای روسیه باشد، و تلاش های خود برای افزایش تنوع عرضه را تسریع بخشد.
[۱] https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-o-s/russia-nuclear-power.aspx
[۲] https://www.bruegel.org/2022/04/the-decoupling-of-russia-european-vulnerabilities-in-the-high-tech-sector/
[۳] https://www.bruegel.org/2022/04/the-decoupling-of-russia-european-vulnerabilities-in-the-high-tech-sector/
[۴] https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/find-funding/eu-funding-programmes/euratom-research-and-training-programme_en
[۵] https://www.reuters.com/technology/exclusive-ukraine-halts-half-worlds-neon-output-chips-clouding-outlook-
[۶] https://www.ft.com/content/ac8733c4-bfea-4499-8a48-4997a77ad33f
[۷] https://www.ft.com/content/ac8733c4-bfea-4499-8a48-4997a77ad33f
[۸] https://www.bruegel.org/2022/04/the-decoupling-of-russia-european-vulnerabilities-in-the-high-tech-sector/