«علی قائم‌مقامی» تحلیلگر مسائل ترکیه با اشاره به تلاش آنکارا برای ایجاد پایگاه نظامی در آذربایجان و تنش احتمالی ترکیه و روسیه در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: چندی پیش رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه بعد از اتمام اجلاس سران ناتو در بروکسل به جمهوری آذربایجان سفر کرد و در دیدار با الهام علی‌اف بیانیه شوشا را امضا کردند. این بیانیه به نوعی یک قرارداد به حساب می‌آید که در حقیقت عطف به «قرارداد قارص» که در ۱۳ نوامبر ۱۹۲۱ امضا شده به حساب می‌آید. در قرارداد قارص، حدود و ثغور مرزهای ترکیه با آذربایجان گرجستان و ارمنستان به تایید طرفین رسید که حتی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این قرارداد مجدداً پابرجا ماند و تغییری نکرد. بر اساس ماده ۵ قرارداد قارص، دولت‌های سوسیالیستی آذربایجان و ارمنستان با ترکیه توافق کردند که ادعایی در مورد مرزهای ترکیه نداشته باشند و این مرزها را به رسمیت بشناسند.
وی ادامه داد: در نهایت شاهد آن هستیم که چندی پیش باکو و آنکارا بر اساس همین قرارداد، بیانیه شوشا را امضا کردند. این بیانیه یک اتحاد راهبردی اعم از اقتصادی، سیاسی امنیتی میان ترکیه و آذربایجان به وجود می‌آورد و قرار بر این است که اگر کشوری به دو طرف حمله کرد، طرف مقابل برای حمایت از آن به میدان بیاید. از سوی دیگر در قرارداد شوشا تصویب شد که شرکت‌های نفت ترکیه و آذربایجان در حوزه اکتشاف و توزیع انرژی با یکدیگر همکاری داشته باشند و از سوی دیگر ترکیه قرار است در شهر شوشا به زودی سرکنسولگری خود را افتتاح کند. توافق شد که کمک‌های متقابل نظامی، سیاسی و اقتصادی از سوی ترکیه و آذربایجان ارائه شوند و از سوی دیگر قرار است «شورای همکاری ترک» یا همان «ترانس خزر» به ترانس توران تبدیل شود و هر دو طرف بنا به توافق شوشا در سطح ملی و بین‌المللی، بخصوص در عرصه خشکی، دریا و هوا با یکدیگر همکاری‌های تکنولوژیک خواهند داشت.
این کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: بخش دیگری از بیانیه شوشا اعلام می‌کند که محصولات نظامی مشترک میان ترکیه و آنکارا پس از آنکه تولید شد، وارد بازارهای بین‌المللی و منطقه‌ای می‌شود و تمامی این موارد بندهایی است که در قرارداد شوشا به امضا رسیده است. در این میان اتفاقی که موجب شده صدای روسیه بلند شود این است که رییس جمهوری ترکیه صراحتاً اعلام کرده که کشورش به دنبال تاسیس پایگاه‌های نظامی در جمهوری آذربایجان است. همه می‌دانند که آنکارا عضو موثر ناتو به حساب می‌آید و به همین دلیل مسکو از حضور نظامی ترکیه و تاسیس پایگاه‌های چند منظوره نظامی و امنیتی این کشور در جمهوری آذربایجان به شدت خشمگین است. باید توجه داشته باشیم که نفوذ نظامی و امنیتی ترکیه در جمهوری آذربایجان مربوط به وضعیت کنونی نیست، بلکه از سال ۱۹۹۱ میلادی حدود ۱۰ هزار افسر جمهوری آذربایجان بر اساس استانداردهای ناتو در ترکیه آموزش دیدند.
قائم‌مقامی افزود: همچنین پلیس آذربایجان هم بر اساس همان استانداردها در ترکیه آموزش دیدند و در این در حالی است که سربازان ترکیه چندی است که در آذربایجان حضور دارند و اتفاقاً در همین جنگ اخیر قره‌باغ هم در آنجا حضور داشتند. مجموع این مولفه‌ها به ما نشان می‌دهد که حضور ترکیه در آذربایجان یا به عبارتی دیگر حضور ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه مربوط به امروز نیست؛ بلکه از گذشته این اتفاق تکمیل شده است و حالا امروز شاهد اعتراض کرملین به این موضوع هستیم. باید توجه داشته باشیم که ترکیه اساساً الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه را نمی‌پذیرد و از منظری دیگر این کشور در حال فروش پهپاد و تجهیزات نظامی الکترونیکی به کشورهای حوزه بالتیک است. این موضوع نشان می‌دهد نفوذ ترکیه در قالب ناتو تا حد زیادی در حوزه نفوذ سنتی روس‌ها افزایش پیدا کرده است. این در حالیست که ترکیه امسال (۲۰۲۱) به مدت یک سال فرماندهی نیروهای واکنش سریع ناتو را به عهده دارد.
وی گفت: اگر تمامی این مسایل را در کنار یکدیگر قرار دهیم، به خوبی می‌بینیم که روابط روسیه و ترکیه همواره آبستن دوستی‌ها و دشمنی‌های مشخصی بوده و خواهد بود. توجه داشته باشید که روابط اقتصادی و توریستی میان ترکیه و روسیه به شدت عمیق است و قرار بر این شده تا هفت میلیون شهروند روس‌تبار برای سفرهای توریستی به ترکیه سفر کنند. از سوی دیگر بحث سرمایه‌گذاری‌های مسکو در پروژه‌های عمرانی و اتمی ترکیه نشان می‌دهد که روابط دو طرف بسیار عمیق است اما اختلاف‌ها بر سر برخی از مسایل که پیشتر به آن اشاره کردم، همچنان وجود دارد که یکی از همین اختلاف‌ها اعلام تاسیس پایگاه نظامی از سوی ترکیه در آذربایجان است.
این پژوهشگر مسائل قفقاز در پایان خاطرنشان کرد: گفته می‌شود که حضور ترکیه در فرودگاه کابل و تامین امنیت این منطقه توسط آنکارا اعتراض روسیه را برانگیخته است. از این جهت فکر می‌کنم که ترکیه و روسیه تا به این حد وارد تنش با یکدیگر نخواهند شد؛ چراکه مسایل دوجانبه زیادی در این میان وجود دارد که می‌تواند مانع بحرانی‌تر شدن رابطه میان دو طرف شود. این در حالی است که بسیاری از ناظران بین‌المللی معتقدند ترکیه از کارت روسیه علیه آمریکا استفاده می‌کند و از سوی دیگر کارتِ آمریکا را علیه روسیه خرج می‌کند. این سیاست روسیه از نظر مقامات آنکارا و اردوغان شاید مفید ارزیابی شود اما اکثریت نخبگان سیاسی معتقدند که آنکارا از این موضوع نمی‌تواند بهره‌برداری کامل را انجام دهد. به همین دلیل باید منتظر بود و دید که روسیه در چه قالبی اقدام به واکنش تند نسبت به تاسیس پایگاه نظامی در آذربایجان می‌کند.
