#اختصاصی
به قلم: آنیش پرنرکار؛ پژوهشگر بنیاد تحقیقات آبزرور هند
پانزدهمین اجلاس سران بریکس که در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی تشکیل شد، لحظه‌ای مهم برای آینده این گروه بود. با گنجاندن مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی ، بریکس پلاس رسما در ۱ ژانویه ۲۰۲۴ شروع به کار کرد. با حداقل ۲۲ درخواست رسمی. با این حال، پذیرش تنها پنج مورد فوق الذکر مستلزم بررسی دقیق تر برای درک پیامدهای آن برای گروه بندی و چگونگی منافع آن برای اهداف سیاست خارجی دهلی نو است.
چه چیزی منجر به گسترش بریکس شد؟
در سال های اخیر، دهلی نو تلاش کرده است تا از نهادهای چندجانبه برای تقویت جایگاه جهانی خود استفاده کند. این آرزوی فزاینده در تمام اقدامات آن مشهود است، چه پیشگامی در الحاق اتحادیه آفریقا در دوران ریاست G20 باشد و چه پذیرش کشورهای شریک راهبردی انتخاب شده از غرب آسیا و آفریقا در بریکس. دهلی نو، بریکس را به شکل امروزی می بیند: چارچوب ژئواکونومیکی از اقتصادهای نوظهور که ۱۵ سال پیش سریعاً به شهرت رسیدند، اما در دستیابی به هدف خود یعنی نوسازی و اصلاح معماری مالی جهانی، پیشرفت اندکی داشته است. به عنوان مثال، در دهه گذشته، بانک توسعه جدید بریکس (NDB) وام هایی به ارزش تنها ۳۳ میلیارد دلار آمریکا را تصویب کرده است که کمتر از یک سوم آنچه بانک جهانی در یک سال تعهد می‌کند، بوده است. حتی از نظر ارز، بسیاری از اعضا به دلیل نگرانی ناشی از تغییرات سیاست فدرال رزرو، مایلند اقتصاد خود را از دلار آمریکا جدا کنند. پس از حذف روسیه از سیستم پرداخت سوئیفت، بسیاری به دنبال جایگزین‌هایی برای ذخیره دارایی‌های ارزی خود هستند. با این حال، نه چین و نه هند ارز کاملاً قابل تبدیل ندارند، که به ترتیب جذابیت رنمینبی RMB و روپیه INR را محدود می‌کند.
با این وجود، امروز، بیش از هر زمان دیگری، بریکس توسط دهلی نو به عنوان مکانیسم مهم دیگری برای ترویج جهان چندقطبی‌تر و حمایت از اصلاحات در چارچوب حکمرانی جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر موفقیت آمیز باشد، این موضوع می‌تواند به معنای گسترش اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد و یک مدل جایگزین برای تامین مالی توسعه به رهبری NDB باشد که از جنوب جهانی پدیدار می شود. بنابراین، در حالی که بریکس ممکن است تا حدی ارتباط خود را به عنوان یک چارچوب ژئواکونومیک از دست داده باشد، تحت جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی کشورهای عضو خود در حال تکامل است و نقش مؤثرتری در شکل‌دهی هنجارها، سیاست‌ها و نهادهای نوظهور ایفا می‌کند.
اعضای جدید بریکس
نشست ژوهانسبورگ بریکس با گمانه‌زنی‌ها در مورد پذیرش اعضای جدید، توجه بین‌المللی را به خود جلب کرد که به ندرت از زمان تشکیل این گروه در سال ۲۰۰۹ دیده می شد. سران کشورها و رهبران تجاری تقریباً از تمام ۵۴ کشور آفریقایی در این اجلاس شرکت کردند و نتایج مثبت آفریقا محور را پیش بینی کردند. این پیش بینی با دعوت از دو کشور آفریقایی دیگر، مصر و اتیوپی، همراه با ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای پیوستن به بریکس به عنوان اعضای کامل برآورده شد.
مشارکت استراتژیک هند با اعضای جدید بر مزایای مشارکت آنها تاکید دارد. هم مصر و هم اتیوپی شاهد احیای روابط با دهلی نو تحت دولت مودی بوده‌اند. به عنوان مثال، سفر نخست وزیر نارندرا مودی به قاهره در ژوئن ۲۰۲۳ و به دنبال آن دیدارهای وزیر امور خارجه، وزیر دفاع و روسای ارتش، اولین بار از سال ۱۹۹۷ در نوع خود بود. هند پنجمین شریک تجاری بزرگ مصر بین آوریل و دسامبر بود. در سال ۲۰۲۲، ارقام تجارت دوجانبه به ۵٫۱۷ میلیارد دلار آمریکا رسید. علاوه بر این، پذیرش مصر هنوز تعجب آور نبود، زیرا امروز بزرگترین اقتصاد در شمال آفریقا است و قبلاً در فوریه ۲۰۲۳ به NDB ملحق شده بود.
با این حال، حمایت و گنجاندن اتیوپی در بریکس، تفکر استراتژیک زیرکانه دهلی نو را نشان می‌دهد. در بحبوحه تقلا برای قدرت در جیبوتی و اریتره (به لحاظ پایگاه‌های نظامی در خارج از کشور) بین ایالات متحده، فرانسه، ژاپن، چین و روسیه و کشورهای دیگر، دهلی نو بی سر و صدا در حال ایجاد شراکت با اتیوپی در منطقه شاخ آفریقا است که به طور فزاینده‌ای اهمیت آن در حال افزایش است. با گنجاندن اتیوپی، هند اکنون شرکایی در شمال و شرق آفریقا دارد. جالب اینجاست که اتیوپی همچنین بزرگترین دریافت کننده خطوط اعتباری هند در آفریقا است که باعث توسعه پروژه‌های انتقال انرژی، صنعت شکر و راه آهن می‌شود. هند و اتیوپی همچنین در مراحل پایانی انعقاد یک توافقنامه همکاری دفاعی هستند که دهلی نو به کشور آفریقایی با آموزش نظامی و خطوط اعتباری برای تقویت دفاع کمک خواهد کرد. علاوه بر این، اتیوپی کشف بیش از دو میلیارد بشکه نفت در ژانویه ۲۰۲۳ را تأیید کرد. بنابراین، منابع طبیعی دست نخورده، موقعیت ژئواستراتژیک و تعمیق روابط اهمیت این دو کشور را برای دهلی نو برجسته می‌کند.
پذیرش عربستان سعودی و ایران در بریکس نیز یک دستاورد مهم است، اما با توجه به رقابت منطقه‌ای و معیارهای اجماع موجود برای همه سیاست‌های بریکس، می‌تواند یک مانع مهم باشد. با این حال، دهلی نو دیدگاه گسترده‌تری اتخاذ کرده و بر شمول این دو کشور فشار آورده است. از چند سال گذشته، روابط هند و عربستان سعودی قوی شده است و این کشور به چهارمین شریک تجاری بزرگ دهلی نو و یک همکار کلیدی در مبارزه با تروریسم و مبارزه با پولشویی تبدیل شده است. طی سال مالی ۲۰۲۲-۲۰۲۳، واردات هند از عربستان سعودی به ۴۲٫۰۳ میلیارد دلار و صادرات به عربستان سعودی به ارزش ۱۰٫۷۲ میلیارد دلار آمریکا رسید که نسبت به سال قبل ۲۲٫۴۸ درصد افزایش را نشان می‌دهد. این پادشاهی به تنهایی ۱۸ درصد از واردات انرژی هند را به خود اختصاص می‌دهد که نشان دهنده اهمیت آن برای محاسبات انرژی و امنیت اقتصادی دهلی نو است.
هند و ایران همچنین روابط صمیمانه خود را در میان فضای نوسان منطقه‌ای حفظ کرده‌اند. در ۱۳ می ۲۰۲۴، هند یک قرارداد ۱۰ ساله با ایران برای بهره برداری و توسعه بندر مهم استراتژیک چابهار امضا کرد که حدود ۱۲۰ میلیون دلار در بندر و ۲۵۰ میلیون دلار اعتبار برای تقویت اتصال هند به آسیای مرکزی، افغانستان و منطقه بزرگ اوراسیا سرمایه‌گذاری کرد. تا سال ۲۰۳۰، هند پتانسیل صادرات بیش از ۱ تریلیون دلار آمریکا را خواهد داشت که برای رشد و شکوفایی پایدار اقتصادی نیاز به پیوندهای قوی جدید اتصال با اوراسیای بزرگ دارد. بنابر این، بندر چابهار و توسعه آن، تجارت بین هند و آسیای مرکزی را با پتانسیل تجاری دوجانبه بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار تقویت خواهد کرد. اگرچه این پکن بود که در تنش‌زدایی به موقع بین ایران و عربستان سعودی میانجی‌گری کرد، حمایت دهلی نو از همراهی دو کشور نیز نشان‌دهنده اعتماد این کشور به روابط مربوطه و تحقق تغییر اخیرش به یک سیاست خارجی چندجانبه است.
گنجاندن امارات نیز تصادفی نیست. این کشور در فوریه ۲۰۲۲ یک توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع با هند امضا کرد که تجارت آزاد، باز و بدون تبعیض بین دو کشور را تضمین می‌کند. همچنین با کاهش یا حذف تعرفه‌ها بر بیش از ۸۰ درصد محصولات معامله شده، دسترسی بیشتر به صادرات امارات به بازار هند را تضمین می‌کند. علاوه بر این، امارات متحده عربی مدتهاست که رویکرد «یک پا در هر دو اردوگاه» را حفظ کرده است و به طرز ماهرانه‌ای روابط خود را با کشورهای غربی و شرقی متعادل می‌کند. بنابراین، این کشور به شریک جذاب دهلی نو برای حضور در مجموعه بریکس تبدیل شده است. این امر روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه قوی بین دو کشور را تقویت می‌کند و یک شریک هم سطح را به میز بریکس می‌آورد تا از تبدیل شدن به یک بلوک ضد غرب جلوگیری کند.
نتیجه
گسترش بریکس نقطه عطف مهمی در تکامل این گروه از یک چارچوب ژئواکونومیک به یک نیروی ژئوپلیتیکی است. بریکس با پذیرش مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات، موقعیت خود را به عنوان وزنه تعادلی در برابر نهادهای جهانی تحت سلطه غرب مستحکم کرده است. این حرکت نه تنها قدرت چانه‌زنی جمعی جنوب جهانی را تقویت می‌کند، بلکه با منافع استراتژیک هند در ارتقای نظم جهانی چند قطبی همسو است. همچنین بر رویکرد ویشوا باندو Vishwa Bandhu خود در سیاست خارجی تأکید می‌کند و بریکس را به‌عنوان یک پلتفرم برای گفت‌وگوی متوازن و نه یک بلوک ضدغربی قرار می‌دهد. با این حال، بریکس گسترش یافته با چالش های مهمی روبرو است. آشتی دادن علایق و اولویت‌های متنوع اعضای آن، به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند انتقال انرژی، نگرانی‌های زیست‌محیطی، و پذیرش اعضای جدید، کار بزرگی خواهد بود.
موفقیت بریکس به توانایی آن در تبدیل پتانسیل ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی خود به نتایج ملموس بستگی دارد. برای هند، بریکس توسعه یافته هم‌زمان متضمن فرصت‌ها و هم چالش‌های مختلفی است. در حالی که دهلی نو بستری را برای ابراز آرمان‌های رهبری جهانی خود ایجاد می‌کند، باید آماده حرکت در پویایی های پیچیده ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک در داخل گروه باشد. انتخاب دقیق اعضای جدید و معیارهای اجماع ماهرانه برای پذیرش، آینده نگری دهلی نو را در امور جهانی نشان می‌دهد.
