ابراهیم رضایی راد
افولی که نشانه‌های آن از سال‌های قبل و از زمان جنگ افغانستان آشکار شده بود. این افول قدرت آمریکا سبب شد که کشورهای دنیا بر اساس رئالیسم و منافع ملی خود دست به تصمیم گیری بزنند و منافع ملی خود را به هر نوع هماهنگی و همکاری با سایر کشورها ترجیح بدهند. نمونه عالی این موضوع را در جنگ روسیه و اوکراین می‌توان در موضوع تحریم گازی روسیه مشاهده کرد. در واقع شاهد این موضوع بودیم که کشورهای اروپایی از ایده ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی در خصوص تحریم گازی روسیه سر باز زدن و به خرید گاز خود از روسیه با پرداخت روبل پرداختند که نشان می‌دهد کشورها بیش از گذشته بر اساس منافع خود سیاست‌هایی را اتخاذ میکند. از سوی دیگر کشورهایی مانند چین از ابتدا با تحریم‌های علیه روسیه موافقت نکردند و به نوعی با آن به مخالفت پرداختند. امری که حاکی از نقش منافع در تصمیم‌گیری‌ها دارد و نقش و اهمیت ایالات متحده آمریکا در آن بسیار کم رنگ شده و کشورهای قدرتمندی مانند چین در این خصوص نقش رهبری را ایفا می‌کنند.
نقش تحریم‌ها در اقتصاد روسیه
کشور چین در سال‌های اخیر و با رشد اقتصادی قابل توجه دارای قدرت اقتصاد بلامنازعی در جهان شده است. از طرفی دیدگاه‌های ضد غربی چین موجب نزدیکی بیش از پیش پکن و مسکو شده و در همکاری‌ها علاوه بر ابعاد امنیتی که در ذیل سازمان همکاری شانگهای نقش قرار گرفته، اهمیت همکاری‌های اقتصادی میان مسکو و پکن به شدت تقویت و بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. روسیه این رابطه را به نوعی راه فراری در خصوص تحریم‌های غرب علیه مسکو می‌داند. تحریم هایی که در سال‌های اخیر کم و بیش ادامه داشته و با شروع جنگ اوکراین به اوج خود رسیده است. طبق آمار صندوق بین المللی پول، تورم روسیه در سال جاری به ۲۲ درصد خواهد رسید. اگرچه پوتین معتقد است که تحریم‌ها نتوانستند موجب آسیب به اقتصاد روسیه شوند، ولی آمار و ارقام حکایت از شرایط دیگری دارد. تورم ۱۷ درصدی که طبق آمار بانک مرکزی روسیه اعلام شده و همچنین قیمت محصولات غذایی به شدت در روسیه افزایش پیدا کرده است. الیویرا نابیولینا رئیس کل بانک مرکزی معتقد است که تحریم‌ها به بازارهای مالی این کشور ضربه زده و این موضوع در حال گسترش و پیشروی از شرکت‌های بزرگ به سمت شرکت‌های کوچکتر روسیه است. این موضوع می‌تواند عواقب بدی برای اقتصاد روسیه به دنبال داشته باشد. بانک جهانی پیش از این تخمین زده بود که اقتصاد روسیه امسال بیش از ۱۱ درصد کوچکتر میشود.
بانک مرکزی روسیه در ۲۸ فوریه ۲۰۲۲، زمانی که موج اول تحریم‌ها آغاز شد، نرخ بهره اصلی خود را با افزایش بیش از دو برابری به ۲۰ درصد رساند و سپس آن را به ۱۷ درصد در ۲۸ فوریه کاهش داد تا بتواند از ارزش روبل محافظت کند. نابیولینا رئیس بانک مرکزی روسیه اعلام کرد که می‌توان مشاهده کرد که تورم در روسیه به بالاترین سطح خود از ابتدای سال ۲۰۰۲ رسیده است. در واقع، نقطه اوج تورم کنونی ناشی از عرضه کم است و نه تقاضای بالا و بانک مرکزی روسیه قصد دارد با تطبیق اقتصاد این کشور با تحریم‌های غرب، آن را به هدف ۴ درصدی خود در سال ۲۰۲۴ برساند و آن را کاهش دهد. روسیه برای مقابله با آثار زیان‌بار این تحریم‌ها راهکارهایی را اتخاذ کرده که شامل حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط، افزایش واردات از کشورهای اوراسیا، ممنوعیت صادرات غلات، تغییر مکانیسم دریافت بهای گاز صادراتی به روبل و افزایش مالیات بر گندم صادراتی است. هفته گذشته نیز اقتصاددان صندوق بین المللی پول پیر اولیویه گورینشاس عنوان کرد که اگر تحریم‌های بخش انرژی روسیه گسترده‌تر و جدی تر باشد چیزی از اقتصاد روسیه باقی نخواهد ماند.
صادرات و واردات روسیه از چین:
در ژانویه ۲۰۲۲ روسیه ۵٫۸ میلیارد دلار صادرات و ۷٫۲ میلیارد دلار از چین وارد کرد که منجر به تراز تجاری منفی ۱٫۴ میلیارد دلار شد. بین ژانویه ۲۰۲۱ و ژانویه ۲۰۲۲، صادرات روسیه با افزایش ۱٫۳۹ میلیارد دلار از ۴٫۴۱ میلیارد دلار به ۵٫۸ میلیارد دلار افزایش یافته، در حالی که واردات با افزایش ۲٫۸۳ میلیارد دلار، از ۴٫۳۸ میلیارد دلار به ۷٫۲ میلیارد دلار رشد داشته است. در ژانویه ۲۰۲۲، بزرگترین صادرات روسیه به چین شامل نفت خام به ارزش ۳٫۵۴ میلیارد دلار، نفت تصفیه شده، بریکت زغال سنگ، گاز نفت و چوب بود. بیشترین واردات روسیه از چین در همین بازه زمانی شامل کامپیوتر، قطعات خودرو، ماشین آلات گرمایشی، تلفن همراه و اتومبیل می‌شد. در ژانویه ۲۰۲۲، افزایش صادرات روسیه به چین عمدتاً با افزایش صادرات محصول در سویا، آلومینیوم بود. افزایش واردات روسیه از چین نیزعمدتاً با افزایش واردات محصولات در قطعات خودرو، پمپ هوا و یخچال بود. اکنون در ذهن این سوال ایجاد میشود که چین چگونه می‌تواند به اقتصاد روسیه کمک کند؟
پکن چگونه می‌تواند به دور زدن تحریم‌های مسکو کمک کند؟
پکن می‌تواند بانک‌های چین را برای افزایش وام‌های دوجانبه و اعتبارات صادراتی به روسیه برای کمک به پرداخت هزینه کالاها و فروش کالاهای خود تشویق کند. همچنین چین می‌تواند از طریق جایگزینی واردات، وابستگی روسیه به واردات فناوری حیاتی از اتحادیه اروپا، ایالات متحده و آسیای شرقی را کاهش دهد، اما احتمالاً نمی‌تواند بسیاری از محصولات فنی و ماشین‌کاری پیشرفته مورد نیاز روسیه را تامین کند. از طرفی بانک مرکزی چین می‌تواند دسترسی مسکو به ۷۷ میلیارد دلار از ذخایر ارزی روسیه را که به یوان نگهداری میشود، سرعت ببخشد تا به این کشور اجازه دهد واردات و بدهی‌های خود را بپردازد. از طرفی دیگر پکن می‌تواند با نرخ ثابت مبادله یوان به روبل برای کمک به روسیه در پرداخت هزینه واردات موافقت کند. در عوض، چین اجازه می‌دهد ارزش روبل در برابر یوان کاهش یابد و خرید کالاهای روسیه را برای چین ارزان‌تر کند. گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که پکن می‌تواند شروع به خرید ذخایر طلای روسیه به ارزش حدود ۱۴۰ میلیارد دلار کند، اما ایالات متحده در حال حرکت برای اعمال تحریم‌های ثانویه بر تجارت طلای روسیه است. اقدام دیگر چین برای حمایت از روسیه این است که می‌تواند تلاش کند سرمایه‌گذاری غرب را در پروژه‌ها و شرکت‌های بزرگ نفت و گاز روسیه جایگزین کند، و گزارش‌هایی وجود دارد که شرکت‌های بزرگ انرژی چین در حال بررسی خرید یا افزایش سهام خود در غول‌های انرژی روسیه مانند گازپروم هستند. چین همچنین ممکن است نسبت به قرار گرفتن در معرض دارایی‌های سرگردان در درازمدت که ناشی از سرمایه‌گذاری بیش از حد در سوخت‌های فسیلی با گذر اقتصاد جهانی به انرژی‌های تجدیدپذیر است محتاط باشد. از همین جهت چین ترجیح می‌دهد که سرمایه گذاری بیشتری را برای فلزات، دارایی‌های کشاورزی و زیرساخت‌های آبی روسیه انجام دهد. روسیه به دنبال افزایش فروش نفت و گاز خود به چین است، اما خطوط لوله و تأسیسات ذخیره سازی چین ممکن است برای مقابله با عرضه اضافی مهندسی نشده باشند، و بعید است که تقاضا در چین به اندازه کافی رشد کند تا جایگزین از دست دادن درآمد از اتحادیه اروپا شود.
افزایش شدید قیمت‌های انرژی، فلزات و مواد غذایی ناشی از جنگ و تحریم‌ها، به همان اندازه که به بازارهای عمده صادراتی آن آسیب می‌رساند، به چین نیز آسیب می‌رساند، هرچند تضمین واردات ارزان از روسیه و افزایش صادرات به روسیه می‌تواند به چین کمک کند. چین می‌تواند به روسیه اجازه دهد از طریق سیستم پیام‌رسانی مالی CIPS چین به یوان کالاها را بخرد تا تحریم‌های سوئیفت را دور بزند اما CIPS نیز از سیستم سوئیفت استفاده میکند و از آنجایی که CIPS تنها ۳ درصد از پرداخت‌های جهانی را تشکیل می‌دهد، به اندازه کافی برای رسیدگی به نیازهای روسیه بزرگ نیست.
احتیاط چین
چین نیز که در ابتدا از پیوستن به تحریم‌های علیه روسیه خودداری کرده بود در حال حاضر در حال عقب نشینی و فاصله گرفتن از اقتصاد تحت تحریم روسیه است و سعی میکند خود را درگیر تحریم‌های علیه مسکو نکند. مسکو امیدوار بود که از طریق یونیون پی بتواند جایگزینی برای مسترکارت باشد و به نوعی تحریم‌های در خصوص مسترکارت را بی اهمیت سازد، اما چین تصمیم گرفت که با بانک‌های روسیه در این زمینه همکاری نداشته باشد و به دلیل ترس از تحریم‌های ثانویه همکاری با بانک‌های بزرگ SBERBANK و VTB را به حالت تعلیق درآورده است. جالب توجه است که تجارت میان چین و روسیه تنها ۲ درصد از کل حجم مبادلات چین را تشکیل می‌دهد که رقمی ناچیز در برابر مبادلات تجاری چین با کشورهای غربی در ایالات متحده آمریکا است و طبیعتاً چین تمایل ندارد که حجم عظیم مبادلات خود را قربانی دو درصد از حجم مبادلات خود با روسیه کند. موضوع فاصله گرفتن چین از اقتصاد روسیه تنها متعلق به یونیون پی نیست و چین از ارسال قطعات هواپیما به روسیه نیز سرباز زده که با اعتراض روسها همراه شده است. صندوق بین‌المللی پول در هفته گذشته پیش بینی هایی را در خصوص اقتصاد جهانی انجام داده که در آن تولید ناخالص داخلی روسیه در سال ۲۰۲۲ ، ۸٫۵ درصد کاهش می‌یابد و در سال ۲۰۲۳ نیز کاهش ۲٫۳ درصدی را تجربه خواهند کرد. طبق برآوردها اگر صادرات انرژی روسیه با توجه به تحریم‌های غرب و کشورهای اروپایی کاهش پیدا کند، تا سال ۲۰۲۳، 17 درصد از تولید اقتصاد روسیه کاهش پیدا میکند که این رقم برای اوکراین فاجعه بار تر و تا ۳۵ درصد برای سال ۲۰۲۲ است. به نوعی جنگ با اوکراین سبب کاهش ۲۰ درصدی تولید ناخالص ملی روسیه شده است.
در انتها به نظر می‌رسد اقتصاد روسیه دچار بحرانی جدی شده است. بحرانی که با توجه به تحریم‌های گسترده کشورهای غربی و ایالات متحده آمریکا سبب تورم شدید و کاهش تولید ناخالص ملی در کشور روسیه شده است. بحرانی که در صورتی که تحریم‌های انرژی علیه روسیه جدی و گسترده تر از قبل انجام شود، فروپاشی اقتصادی روسیه را به دنبال دارد. موضوعی که اکنون نیز با توجه به تورم و افزایش قیمت سرسام آور در روسیه دور از دسترس نیست و در صورت ادامه دار بودن جنگ جنگ با اوکراین فاجعه اقتصادی برای روسیه رقم خواهد خورد. روسیه که دلخوش به هم‌پیمانان خود بمانند چین بود که از طریق این کشور می‌تواند تحریم‌های اقتصادی را به نوعی بی اهمیت و کاهش دهد، در این امر نیز موفقیت پیدا نکرده است. است چین نشان داد علااقه‌ای برای درگیر شدن در تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه ندارد و سعی میکند که خود را از آنها دور نگه دارد که این قضیه در عدم فروش قطعات هواپیما به روسیه کاملا مشهود است. روسیه چین را راهی برای مقابله با تحریم‌ها می‌دانست و تصور می‌کرد که حمایت چین از خود را را داشته باشد اکنون خود را در تنگنا و بدون پشتیبان بزرگ می‌بیند. موضوعی که می‌تواند تحولات در میدان جنگ روسیه و اوکراین را به دنبال داشته باشد و به نوعی پوتین را به سمت پایان جنگ متمایل سازند.
منابع
