تاریخ : جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳ 20 رمضان 1445 Friday, 29 March , 2024
روسیه از تقویت روابط ایران و آسیای مرکزی استقبال می کند

سه ‎رئیس‌جمهور در تهران: آیا شاهد نقطه عطفی در روابط ایران و آسیای مرکزی هستیم؟

  • ۳۰ خرداد ۱۴۰۱ - ۱۱:۵۷
سه ‎رئیس‌جمهور در تهران: آیا شاهد نقطه عطفی در روابط ایران و آسیای مرکزی هستیم؟
حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفتگو با ایراس، به بررسی آمد و شدهای اخیر رهبران کشورهای آسیای مرکزی به تهران در سایه نظم جدید جهانی و جنگ اوکراین پرداخته است.
  • در جریان سفر رئیس جمهور قزاقستان به تهران، دو کشور ۹ سند همکاری ۲۰ ساله امضا کردند. یکی از موضوعات مطرح شده لغو رویداد برای سفر ایرانیان به قزاقستان بوده و کریدور تجاری ترکیه-ایران-قزاقستان هم راه اندازی شده است. همکاری های تهران و نورسلطان چقدر پتانسیل گسترش دارند و بر چه حوزه هایی می توان تمرکز کرد؟
حسن بهشتی‌پور

به عنوان مقدمه باید عرض کنم که دولت سیزدهم توجه ویژه ای به منطقه راهبردی آسیای مرکزی دارد. بنده به عنوان یک پژوهش‌گر سالهای قبل و در دولت های پیشین بر لزوم گسترش روابط با کشورهای آسیای مرکزی تاکید داشتم اما در عمل این اتفاق به شکل چشمگیری رخ نداد.

در این دولت اما ما شاهد گسترش قابل توجه به ۵ کشور آسیای مرکزی و همچنین دو کشور قفقاز جنوبی یعنی ارمنستان و جمهوری آذربایجان بوده ایم. این رویکرد در خصوص گرجستان رخ نداده و دلایل متعددی برای آن وجود دارد. این گسترش روابط در عرصه های مختلف بوده و البته بیش از همه در زمینه اقتصادی. منافع متقابلی که ایران و این کشورها دارند، انگیزه اصلی برای توسعه روابط بوده است. در میان این پنج کشور آسیای مرکزی، قزاقستان هم به لحاظ وسعت بزرگترین است و هم پتانسیل اقتصادی بالایی دارد.

در گذشته سوآپ نفت قزاقستان از طریق ایران صورت می گرفت اما در دولت های پیشین به دلایلی کنار گذاشته شد که ضربه ای به روابط بود. از زمان روی کار آمدن آقای توکایف در سال ۲۰۱۹، اصلاحات اقتصادی در قزاقستان کلید خورده که لازمه اجرای موفق آن توسعه روابط تجاری است و ایران به دلیل طرح کریدور شمال جنوب و پتانسیل زیاد در زمینه حمل و نقل جاده‌ای، ریلی و کشتی‌رانی یکی از شرکای کلیدی بوده و طرفین همکاری خود را در این عرصه ها توسعه داده‌ند. کریدور تجاری ترکیه، ایران قزاقستان تنها یک نمونه از این همکاری هاست. این طرح علاوه بر منافع اقتصادی، همکاری سه جانبه را تقویت می کند و امیدواریم که بتوان آنرا به همکاری چندجانبه در چارچوب سازمان همکاری اکو گسترش داد.

در خصوص سند همکاری ۲۰ ساله، تفاهم نامه هایی امضا شده که برای تبدیل شدن به قرارداد باید مراحلی را طی کنند. امیدوارم به سرنوشت تفاهم‌های قبلی دچار نشود چراکه با کشورهای آسیای مرکزی در گذشته هم تفاهم هایی امضا شد اما اجرا نشد. ظاهرا دولت آقای رئیسی و توکایف آمادگی خوبی برای اجرای توافقات دارند و این همان چیزی است که می تواند به ارتقای روابط کمک کند.

  • هفته پیش هم سردار بردی‌محمداف رییس جمهور جدید ترکمنستان به تهران آمد و ۱۳ سند همکاری بین دو کشور امضا شد. یکی از مهمترین پروژه های مشترک دو کشور سواپ گازی با همکاری ترکمنستان و جمهوری آذربایجان است. در زمینه ترکمنستان چه فرصت‌های مهمی برای همکاری وجود دارد؟

در خصوص سوآپ گازی میان ترکمنستان، ایران و جمهوری آذربایجان، توافقات سال گذشته در جریان نشست رهبران کشورهای عضو اکو در عشق آباد به دست آمده بود. اجرای این طرح به این شکل است که گاز ارسالی ترکمنستان به ایران در پنج استان شمالی کشورمان مصرف می شود و در ازای آن پس از کسر حق ترانزیتی که به کشورمان تعلق می گیرد، ایران به جمهوری آذربایجان گاز صادر می کند.

در سفر اخیر وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران به باکو، به درخواست الهام علی‌اف تصمیم گرفته شد که میزان این سوآپ به دو برابر افزایش یابد. اگر زیرساخت های لازم فراهم شود و با توجه به اینکه قیمت گاز افزایش پیدا کرده و مشتری بیشتری دارد و ترکمنستان هم از تولیدکنندگان عمده این منبع انرژی است، می شود این حجم را باز هم افزایش داد. به این شکل که جمهوری آذربایجان خطوط ارسال گازش به ترکیه را تقویت کند تا از آنجا به اروپا صارد شود یا خطوط مواصلاتی آذربایجان به گرجستان فعال شود و از آن مسیر گاز به شرق اروپا صادر شود. ممکن است استنباط شود که روسیه مخالف این روند باشد چون عملا به تحریم گاز این کشور کمک می کند اما بنده تصور می کنم که اگر شرکت های روسی برای مثال گازپروم در این طرح مشارکت داده شوند، مسکو مخالف جدی نخواهد کرد. بالاخره این واقعیتی است که کشورها می توانند هر همکاری داشته باشند همانطور که روسیه آمده و به بازارهای سنتی صادرات نفت ایران به هند و چین وارد شده و با قیمت مناسب عملا بخشی از تقاضای بازار برای نفت ما را کاهش داده، نباید از افزایش همکاری گازی تهران، عشق آباد، باکو و در نتیجه صادرات گاز به اروپا ناراحت شود و این کار شدنی است.

زمینه همکاری تهران و عشق آباد فقط در حوزه گاز نیست. به عنوان دو کشور همسایه، از نظر حمل و نقل زمینی و همچنین همکاری در دریای خزر از طریق خطوط کشتی‌رانی و ارتباط ریلی، از دیگر موضوعات مهم هستند.

در خصوص ارسال گاز از ترکمنستان به پاکستان از طریق افغانستان، به نظرم در ایران مخالفتی با آن می شود چراکه تهران می تواند در اجرای این پروژه مشارکت داشته باشد. ایران در زمینه فناوری احداث خطوط گاز پیشرو هست. می توان به جای مخالفت همکاری شکل داد و بازار هند و پاکستان آنقدر کشش دارد تا مشکلی برایث پروژه خطوط صلح بین ایران و این دو کشور پدید نیاید. البته این پروژه به دلیل تحریم هنوز اجرا نشده است. بنابراین همکاری دو کشور جلوه‌های مختلف زمینی، دریایی و ریلی را شامل می شود.

  • امامعلی رحمان از تاجیکستان هم برای امضای قراردادهای همکاری دو هفته پیش به دعوت ایراهیم رییسی به تهران آمده بود. این سفر در مدت کوتاهی پس از آن صورت گرفت که افتتاح کارخانه تولید پهپاد ایرانی در تاجیکستان، روابط دو کشور به ویژه در حوزه امنیتی را به سطح جدیدی رسانده بود. با توجه به اختلافات قدیمی میان تهران و دوشنبه، آیا دو کشور بالاخره تصمیم گرفته‌اند تا بیشتر بر اشتراکات تمرکز کنند؟

اینکه روسای جمهور تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان همگی طی ماه خرداد به تهران سفر کردند، نشان می دهد که پس از یکسال کار، فضا برای گسترش همکاری ایران و کشورهای این منطقه آماده شده است. چراکه آقای رئیسی هم در ابتدای کار ریاست جمهوری خود طی دو سفر به دوشنبه و عشق آباد سفر کرده بودند.

حالا تصور می کنم که زمینه های همکاری ایران و تاجیکستان بعد از پنج سال رکود و تیرگی بسیار مناسب شده است. با سفرهایی که وزیر کشور و دفاع تاجیکستان به تهران داشتند و اخیرا هم امامعلی رحمان به ایران آمدند. این بهبود مناسبات در سایه نیازهای جدید است که در تاجیکستاه به وجود آمده و شرایط خوب ایران برای تامین نیاز این کشور در حوزه دفاعی.

تاجیکستان قبل از ایران از روسیه و ترکیه درخواست پهپاد کرده تا بتواند در برابر پهپادهای ترکیه‌ای قرقیزستان سلاح لازم را داشته باشد اما هر دو اجابت نکردند و دوشنبه مجبور شد به ایران روی آورد.

افتتاح کارخانه تولید پهپاد ایرانی در تاجیکستان اتفاق مبارکی است چراکه وقتی دو کشور در زمینه نظامی همکاری سطح بالایی ایجاد می کنند یعنی در سایر زمینه های اقتصادی و سیاسی توانسته اند به سطح خوبی برسند. این رویکرد به نفع هر دو کشور هست و امیدوارم بتواند منجر به رفع مشکلات موجود میان دو کشور شود به خصوص مسئله بابک زنجانی و پول هایی که در تاجیکستان هزینه کرده و بلوکه شده هرچند دوشنبه این را نپذیرفته است. البته ایران قبلا هم پروژه های موفقی را در تاجیکستان به اجرا گذشاته همچون برق آبی سنگ توده ۲ که هزینه ساخت آن به صورت اقساطی به کشورمان پرداخت شد.

  • اینکه بردی‌محمداف چند روز بعد از اولین سفر خارجی‌اش به مسکو به تهران آمد، و در فاصله کوتاهی هم همتای قزاقش راهی ایران شد، و همچنین در زمینه گسترش همکاری ایران با تاجیکستان هم شاهد ناراضایتی از سوی مسکو نبوده‌لیم، آیا میتواند نشان دهنده این باشد که گسترش روابط تهران با کشورهای آسیای مرکزی به نوعی با رضایت و حمایت مسکو صورت می‌گیرد؟

روسیه قطعا از گسترش روابط ایران با تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان ناراضی نخواهد بود.شرایط روسیه در عرصه بین المللی به گونه ای است که نزدیک شدن ایران به کشورهای آسیای مرکزی را در راستای اهداف بلند مدت خودش می بیند. به طور کلی روابط ایران با این کشورها و همچنین ازبکستان و قرقیزستان که احتمالا در ماه های آتی شاهد توسعه روابط با آنها هم خواهیم بود، نباید به ارتباط آنها با روسیه یا آمریکا یا هر کشور دیگری گره بخورد. روسیه حتی ممکن است استقبال هم بکند چون آنرا می توان به نوعی در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا تعبیر کرد. تقویت روابط کشورهای عضو این اتحادیه با یکدیگر و با دیگر کشورها می تواند به روسیه در کاهش اثر تحریم های غربی کمک کند. الان با تمدید عضویت موقت ایران در این اتحادیه به مدت سه سال، زمینه لازم برای عضویت کامل تهران فراهم آمده است. و البته خود این رویکرد می تواند به سایرین نشان دهد که ایران در زمینه مناسبات اقتصادی اش مستقل عمل می کند.

  • آیا این رفت و شدها از سیاست حرکت به سوی شرق در دولت ابراهیم رییسی تاثیر گرفته؟ آیا دولت های این منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که همکاری با تهران برای آنها ارزنده‌‌تر از همراهی با تحریم‌های آمریکاست؟

اول اینکه منظور از شرق، جهت جغرافیایی نیست بلکه کشورهایی است که در کنار آمریکا در جبهه مخالف قرار نگرفته اند. اینکه این کشورهای شرقی بخواهند با ایران همکاری داشته باشند کاملا به مذاکرات هسته‌ای و تحریم ها بستگی دارد. آمریکا نمی خواهد تنش بیشتری در بازار نفت و گاز بوجود آورد و به همین دلیل هم حساسیتی به توسعه روابط تهران و این کشورها نشان نمی دهد. برای مثال در زمان ترامپ این کشورها در پی گسترش روابط با تهران نبودند. این فرصت مغتنمی است برای تهران تا مذاکراتش با غرب را به نتیجه برساند و با دست بازتری با همسایگان ارتباط برقرار کند. سابقه نشان داده که این کشورها در صورت تنشِ ایران با غرب، تمایلی به توسعه همکاری نخواهند داشت. یعنی تنش روابط روسیه و آمریکا در موضوع اوکراین، نوعی آسان‌گیری را در رابطه با ایران پدید آورده که باید از آن نهایت استفاده را بکنیم. به هر حال باید به نوعی مشکلات را با غر ب حل و فصل کنیم تا دست بازتری در روابط با کشورهای آسیای مرکزی داشته باشیم.

  • این ارتباطات و گسترش همکاری های تهران را در سایه حوادث اوکراین چگونه می تواند تحلیل کرد؟

جنگ روسیه در اوکراین، نقطعه عطفی در روابط منطقه و روابط بین المللی ایجاد کرده است. تاثیر جدی بر امنیت انرژی، امنیت مواد غذایی و ایجاد نظمی جدید در روابط میان کشورها از دیگر آثار این جنگ است. روسیه مایل است تا روابطش با ایران، چین، هند، پاکستان، عربستان، امارات و قطر نزدیکتر شود. اما اینکه این کشورها و حتی دیگران برای مثال ترکیه می آیند و در این جبهه که در مقابل غرب است قرار بگیرند، بر اساس قراین و شواهد چنین اتفاقی نمی افتد بلکه به صورت موردی بر اساس منافع مشترکی که بعد از جنگ پدید آمده، شاهد همکاری هایی بوده ایم. برای مثال کشورهایی که صادرکننده نفت بوده اند هم از افزایش قیمت آن منفعت برده اند. اما از سوی دیگر حضور روسیه در بازار سنتی ایران، باعث کاهش صادرات ایران شده است. یعنی این جنگ هم تاثیرات مثبت دارد هم منفی. اینکه ایران توانسته با روسیه و قزاقستان همکاری افزایش دهد از جوانب مهم است برای مثال برای واردات گندم از همین دو کشور. وقتی منافع کشورها به هم گره بخورد، زمینه برای تقویت همکاری هم بیشتر می شود.

اما همیشه همه چیز طبق خواست ما پیش نمی رود، همانطور که ۳ ماه پیش بنده و خیلی ها فکر نمیکردیم جنگی در اوکراین سر بگیرد، ممکن است باز هم شاهد رخدادهای عجیب باشیم به ویژه در خاورمیانه. باید با ایجاد روابط متوازن با کشورها، سعی کنیم از این تحولات بیشتر منفعت را برده و کمترین هزینه را بدهیم. این اشتباه است که همه تخم مرغ ها را در سبد روسیه یا چین بگذاریم، همانقدر هم اشتباه است که اتکاری زیادی به اروپا پیدا کنیم. باید بر اساس منافع حرکت کنیم و خود را محدود به شرق یا غرب نکنیم.

بدون شک روابط ایران با کشورهای آسیای مرکزی وارد مرحله جدید شده و اهمیت این منطقه برای دولت ایران بیش از پیش شده و کشورهای منطقه هم به اهمیت ایران بیش از گذشته واقف شدند و در عمل هم به این فرصت بها داده اند پس ما باید از این فرصت استفاده کنیم. حمل و نقل جاده ای، ریلی و دریایی و همچنین کریدور شمال جنوب باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین باید بیشتر بر سواپ گاز و نفت با آنها تمرکز کرد. ارزیابی منطقی ما از این منطقه و کشورها مهم است و باید از ذهن گرایی پرهیز کرده و اجازه ندهیم که کشورهای زورگو اختلالی در روند روابط ما با این کشورها پدید آوردند.

نویسنده

لینک کوتاه : https://www.iras.ir/?p=5692
  • نویسنده : قدرت شفیعی
  • منبع : ایراس
  • 737 بازدید

برچسب ها