سرگئی گرتسکی در جیمزتاون / ترجمه: موسسه مطالعات راهبردی شرق، سعیده مه‌پیکر
تحریمهای بین‌المللی علیه روسیه به دنبال حمله روسیه به اوکراین چالش‌ها و فرصت‌هایی را برای اقتصادهای آسیای مرکزی ایجاد کرده که این فرصت‌ها و تهدیدها در بخش‌های مختلف آسیای مرکزی یکسان نیستند. البته ترکمنستان را نمی‌توان چندان مورد بررسی قرار داد، زیرا نظام حاکم بر آن بسیار منزوی است و داده‌های قابل اتکا در مورد اقتصاد آن موجود نیست. پیش‌بینی تاثیرات بلند مدت این تحریمها بر اقتصادهای آسیای مرکزی و همچنین اعتبار نهادهای منطقه ای مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه (EEU) نیز در حال حاضر مقدور نیست. اما روشن است که نتیجه این تحریمها بستگی زیادی به میزان طولانی شدن جنگ در اوکراین و سرعت و وسعت رفع تحریمها پس از پایان جنگ دارد.
سه دهه پس از فروپاشی شوروی، روسیه همچنان یک شریک اقتصادی مهم برای جمهوری‌های آسیای مرکزی است، به طوری که این کشور دومین مقصد و مبدا صادرات و واردات این کشورهاست. علاوه براین، پولی که از روسیه به این کشورها ارسال میشود بخش بزرگی از تولید ناخالص ملی کشورهای آسیای مرکزی را تشکیل میدهد: ۲۸% در قرقیزستان، ۳۰ درصد در تاجیکستان و ۲۱ درصد در ازبکستان.
در این منطقه، اولین قربانی جنگ روسیه و اوکراین، ارزهای محلی بودند، بالاخص ارز کشور قزاقستان (تنگه) و قرقیزستان (سوم)، که به صورت تاریخی روند روبل روسیه را دنبال می‌کنند. اگرچه تمامی این ارزها امروز به ثبات رسیده‌اند، اما همچنان امکان نوسانات شدید در آینده وجود دارد. اما ارز ملی ازبکستان (سوم) و سامانی تاجیکستان ثبات خود را حفظ کرده و حتی در برابر روبل افزایش یافتند و در حال حاضر به ترتیب حدودا ۲۰ درصد و ۱۰ درصد افزایش ارزش را تجربه می‌کنند.
دومین تاثیر منفی، مربوط به کاهش سرعت فعالیتهای اقتصادی و کاهش وجوه ارسالی به کشورهای آسیای مرکزی است. افزایش ارزش سوم و سامانی در برابر روبل، نشاندهنده کاهش وجوه ارسالی است. انتظار می‌رود بیکار شدن کارگران مهاجر در روسیه باعث کاهش بیشتر دستمزدها خواهد شد – که تاثیر منفی بر تولید ناخالص ملی این کشورها خواهد گذاشت. برای مثال، تحریمها بر علیه روسیه در سال ۲۰۱۶ باعث کاهش ۲۵درصدی وجوه ارسالی به قرقیزستان، ۵۰ درصدی برای تاجیکستان و ۳۰ درصدی برای ازبکستان شد. تحریمهای فعلی بر علیه روسیه شدیدتر و سخت تر از قبل هستند.
سومین تاثیر منفی، انتظار عدم توانایی پرداخت بدهی های دولتی در قرقیزستان و تاجیکستان است. این کشورها بدهی های انباشته قابل توجهی (بیشتر به چین) دارند و در حال حاضر نیز برای پرداخت این بدهی ها دچار مشکل هستند. کاهش وجوه ارسالی به این کشورها منجر به مشکلاتی برای آنها شده است. این مسئله باعث کاهش ارز ورودی به این کشورها میشود و توانایی آنها را برای پرداخت بدهی‌ها کاهش می دهد. یک راه برای فرار از این مشکل، همانطور که رئیس جمهور قرقیزستان «سدیر جپاروف» اعلام کرد، واگذاری کنترل بعضی زیرساختها به چین است.
چهارمین پیامد منفی تحریمها بر علیه روسیه، چشم‌انداز تحریمهای ثانویه و همچنین ریسک بدنام شدن شرکتهاست. معامله‌گران گزارش کرده‌اند که کنسرسیوم خط لوله خزر (CPC)، که ۱٫۲ درصد از نفت جهان را از قزاقستان به بازارهای جهانی منتقل میکند، با مشکلاتی روبرو شده است. خریداران از خرید این نفت خودداری می کنند، زیرا با نفت روسی آغشته است و همچنین مشکلاتی برای بیمه کردن کشتی های حمل نفت از بندر روسی نووروسیسک پیش آمده است.
با این اوصاف، تحریمهای روسیه فرصتهای مختلفی را نیز برای کاهش تاثیر منفی تحریمها و همچنین افزایش توسعه اقتصادی داخلی برای منطقه فراهم می کند.
اولین فرصت، شرکتهای روسی هستند که قصد دارند مقر خود را به خارج از روسیه منتقل کنند. قزاقستان به دلیل داشتن مرز مشترک با روسیه، اقتصاد توسعه یافته و آشنایی مردم با زبان روسی بهترین فرصت را در اختیار دارد. InDriver، یک شرکت حمل و نقل روسی با ۱۰۰ میلیون مشتری در ۳۹ کشور، بیشتر کارکنان خود را به قزاقستان منتقل کرده است.
دومین منفعت برای کشورهای آسیای مرکزی، ورود تعداد زیادی نیروی متخصص، بالاخص در بخش IT، همچنین نیروهایی که در روسیه برای کشورهای خارجی کار می کردند، است. ۷۰ هزار متخصص IT روسیه را ترک کرده اند. بیشتر آنها به کشورهای عضو EEU مانند ارمنستان و قزاقستان رفته اند. در قزاقستان و با وجود پارک IT آستانه در این کشور، ورود کارکنان بخش دیجیتال روسیه می تواند باعث توسعه صنعت IT در این کشور شود.
سومین جنبه مثبت تحریمهای روسیه برای آسیای مرکزی، دسترسی بیشتر به بازار روسیه است. برای مثال، برای جبران افت صادرات به اروپا، روسیه اجازه واردات دوباره سبزیجات از ۹ کشور شامل قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان را داده است. گوجه و فلفل ازبکستان از سال ۲۰۲۰ با ممنوعیت واردات به روسیه روبرو بودند و علت آن ادعای وجود ویروس در این محصولات بود.
چهارمین فرصت، فرصت توسعه برای آسیای مرکزی به عنوان یک بازار میانجی برای کسب و کارها در اروپا و امریکاست تا تجارت کالاهای مصرفی با روسیه تحت تحریم را حفظ کنند. برای مثال، وزیر تجارت و یکپارچه‌سازی قزاقستان «غیرت توربایف» از شرکتهای غربی خواسته تا تولید خود را به قزاقستان بیاورند و از آنجا تجارت با روسیه را ادامه دهند. با این حال، دو هفته بعد از آن، مشاور رئیس جمهور «تیمور سلیمانوف» اعلام کرد که نور سلطان به دور زدن تحریمها کمک نمیکند. به همین شکل، «الوگ بیک کاسیم‌خودزایف»، یک مقام در وزارت سرمایه گذاری و تجارت خارجی ازبکستان توصیه کرد که کسب و کارهای کوچک و متوسط روسیه میتوانند با شرکتهای ازبک وارد سرمایه گذاری مشترک شوند و محصولات خود را بدون تعرفه و با استفاده از نظام ترجیحی GSP+ اروپا، بدون تعرفه به اروپا صادر کنند.
پنجمین فرصت تحریمها، درک این نکته است که آسیای مرکزی نیازمند گزینه های جایگزین حمل و نقل برای انجام تجارت است، بالاخص تجارت با اتحادیه اروپا. جنگ روسیه و اوکراین و تحریم بلاروس باعث بسته شدن مسیرهای هوایی و زمینی از این کشورها شده است. تنها گزینه دیگر برای کشورهای آسیای مرکزی، متصل کردن ازبکستان به دریای خزر و اتصال به راه آهن باکو- تفلیس -قارص (BTK) و سپس اروپا است. با این حال، جایگزین کردن مسیر روسیه و بلاروس نیاز به توسعه مسیرهای جایگزین دارد. بهترین گزینه استفاده از حمل و نقل هوایی است. شرکت هواپیمایی ایر آستانه دو هواپیمای باری A330 برای تحویل در سال ۲۰۲۴ سفارش داده که به لطف لغو شدن سفارشهای روسیه، احتمالا زودتر تحویل داده میشوند.
هنوز زمان آن نرسیده که بتوانیم یک پیش بینی دقیق از شدت تاثیر تحریمهای روسیه بر آسیای مرکزی ارائه دهیم. منطقه در حال حاضر توانسته با تحریمهای سال ۲۰۱۴ مقابله کند. در صورتی که اقتصاد روسیه دچار فروپاشی شود، یک تاثیر دومینو-وار میتواند منطقه را فرا بگیرد. با این حال، عواقب منفی را میتوان با اتخاذ تصمیمات مناسب در کشورهای آسیای مرکزی کاهش داد.
