«آسیب شناسی روابط فرهنگی ایران و روسیه»

نشست تخصصی

تاریخ انتشار : پنجشنبه ۶ دی ۱۳۹۷ ساعت ۲۰:۵۹

موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) روز دوشنبه، 3 دی 1397، نشستی تخصصی با عنوان «آسیب‌شناسی روابط فرهنگی ایران و روسیه» با سخنرانی آقای دکتر رضا ملکی رایزن فرهنگی سابق ایران در روسیه و با حضور اعضای شورای علمی موسسه مطالعات ایراس و علاقمندان این حوزه برگزار کرد. در این نشست که با مدیریت آقای دکتر حیدرنیا برگزار شد، دکتر ملکی ضمن آسیب‌شناسی روابط فرهنگی دو کشور به ارائه گزارش کاملی از عملکرد رایزن فرهنگی ایران در روسیه در دوره ماموریت خود پرداختند و در پایان به پرسش‌های مطرح شده پاسخ گفتند. در ادامه گزارش تفصیلی این نشست دو ساعته از نظر می گذرد.

اهم سخنان آقای دکتر ملکی
"روابط ایران و روسیه از نظر برخی راهبردی است و یا می‌تواند جنبه‌های راهبردی داشته باشد. البته بحث امروز روابط فرهنگی است. اما از آنجایی که روابط فرهنگی بخشی از روابط راهبردی محسوب می‌شود بهتر است تعریفی از روابط استراتژیک و راهبردی داشته باشیم. اگر یکی از مهمترین شاخصه‌های راهبردی بودن روابط، پایداری و همه‌جانبه بودن روابط باشد، به گونه‌ای که عامل سوم نتواند در آن به راحتی تاثیر بگذارد به نظر می‌رسد روابط ایران و روسیه هنوز تا رسیدن به نقطه پایدار- به این معنا که در صورت ایجاد تغییرات در مقامات و سیاستگذاران دو کشور، این روابط کماکمان با همان کیفیت باقی بماند- فاصله دارد."

"از راهکارهای راهبردی شدن روابط، چندجانبه شدن روابط در همه حوزه‌هاست. در حال حاضر، منافع دو کشور ایجاب می‌کند روابط دو کشور هرچه بیشتر گسترش و تعمیق پیدا کند. یکی از مباحثی که به این امر کمک می‌کند تسری این روابط از سطح حاکمیتی و دیپلماتیک و رسمی به لایه‌های پایین‌تر غیرحاکمیتی است. در حالی که در روابط ایران و روسیه حاکمیت‌های دو کشور اراده می‌کنند که با هم رابطه داشته باشند و چون امر حاکمیتی است برخی روابط ایجاد می‌شوند، رفت و آمدهای دیپلماتیک و امضای معاهدات و اسناد صورت می‌گیرد. در این خصوص می‌توان به روابط دو کشور در حوزه‌های امنیتی و نظامی اشاره کرد که با اراده حاکمیت دو کشور شکل گرفته و نتایج خوبی هم در بردارد. اما وقتی به حوزه‌های اقتصادی و تجاری می‌رسیم مسائل دیگری وجود دارد. به طوری که ما حتی در دوره‌ای شاهد سیر نزولی روابط تجاری و اقتصادی دو کشور بودیم."

"در حوزه فرهنگی نیز مادامی که شناخت و درک درست و متقابلی بین ملت ایران و روسیه شکل نگیرد و این ارتباطات به لایه‌های پایین‌تر تسری پیدا نکند به روابط پایدار نمی‌رسیم. برای روشن شدن این مسئله به عنوان مثال می‌توان به روابط کشور ترکیه و فدراسیون روسیه اشاره کرد. ترکیه کشوری است عضو ناتو و بر این اساس شکل، عمق و حجم روابط و همکاری‌های نظامی که بین ایران و روسیه وجود دارد طبیعتا بین ترکیه و روسیه وجود ندارد. در سطح سیاسی هم این حد از رفت و آمدها و همگرایی‌های که بین ایران و روسیه است بین روسیه و ترکیه نیست. همینطور در روابط امنیتی. اما سطح و حجم همکاری‌ها و روابط اقتصادی روسیه و ترکیه بسیار متفاوت است و سالانه بالای 30 میلیارد دلار برآورد می‌شود. در حالی که میزان روابط اقتصادی ایران و روسیه هنوز به 2 میلیارد دلار نرسیده است."

"در حوزه روابط فرهنگی هم صرفا در حوزه گردشگری طبق آمار گردشگری روسیه سالانه نزدیک به 5 میلیون نفر از اتباع روس به ترکیه سفر می‌کنند، اما فقط 38 هزار نفر از روسیه به ایران می‌آیند که البته برخی از این تعداد، صرفا به دلیل سهولت دریافت ویزای گردشگری از این ویزا استفاده می‌کنند و گردشگر محسوب می‌شوند، در حالی که در واقع گردشگر نیستند."

"حتی در سالی که سفیر روسیه در ترکیه ترور شد حداقل در استامبول حدود 17 عملیات تروریستی صورت گرفت و وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه به شهروندان روسیه توصیه کرد در صورت عدم ضرورت از سفر به ترکیه خودداری نمایند. اما این مسائل هیچ تاثیری بر آمار گردشگران روس در ترکیه به جای ننهاد. در حالی که در همان زمان در ایران که در آن، حتی صدای یک ترقه هم به گوش نمی‌رسید می‌گفتند ایران کشور خطرناکی است. یعنی تصویری که از ایران در روسیه ساخته شده تصویر خوشایندی نیست. متقابلا تصویر روسیه هم برای ایران چنین وضعیتی دارد. بنایراین روابط ترکیه و روسیه علی‌رغم اینکه دو طرف شاید اشاره‌ای هم به راهبردی بودن روابط نکنند اما واقعا روابطی استراتژیک است. حتی به گفته یکی از مسئولین شهر قازان حدود 70 درصد کار عمران و شهرسازی قازان توسط شرکت‌های ترکیه انجام می‌شود. بنابراین عامل روابط دو ملت در کنار روابط حاکمیتی عامل بسیار تعیین‌کننده‌ای در پایداری روابط محسوب می‌شود که باید در هر دو کشور جدی گرفته شود."

"در این رابطه، از تاثیرگذاری پیشینه تاریخی سخن به میان می‌آید، مبنی بر این که بسته بودن مرزهای شوروی به روی ایران، جنگ‌های دو کشور و معاهده‌های ترکمنچای و گلستان در تصویری که مردم ایران از روسیه دارند و شرایطی که الان به سر می‌بریم تاثیرگذار است. اما آیا عین همین مسائل برای ترکیه در رابطه با روسیه اتفاق نیفتاده است؟ اگر مرزهای شوروی به روی ایران بسته شده بود به روی ترکیه بسته نبود؟ آیا جنگ‌هایی که بین ایران و روسیه اتفاق افتاد بین روسیه تزاری و عثمانی‌ها اتفاق نیفتاده است؟ اگر زبان روسی برای ما دشوار است برای ترکیه‌ای‌ها دشوار نیست؟"

"از این رو، مادامی که فاکتور مردم و شناخت مردم را به عنوان یک عامل تعیین‌کننده درنظرنگیریم و توازن را برقرار نکنیم ممکن است به روابط پایدار، آنگونه که دو کشور مایلند، دست نیابیم. حال چه باید کرد که این تصویر اصلاح شود؟ اگر بدین منظور، اصلاح تصویر مردم مدنظر است، مردم توده‌های میلیونی هستند و کار بر روی توده‌های میلیونی ابزار میلیونی می‌طلبد. به عنوان مثال رایزنی فرهنگی با چه ابزاری می‌تواند ایران را به یک کشور 150 میلیون نفری مثل روسیه معرفی کند. با چاپ کتاب‌ها، برگزاری هفته‌های فرهنگی و نشست‌ها چه حدی از این 150 میلیون نفر می‌توانند مخاطب برنامه‌های ما باشند. مهمترین ابزار رسانه است. رایزنی‌ها چنین ابزاری در اختیار ندارند، اما به چند شکل می‌توانند از این ابزار استفاده کند. برگزاری سال‌های فرهنگی، سال‌های گردشگری و رسانه‌ای از جمله این کارهاست که اتفاقا روسیه با چند کشور از چنین تجربه‌ای برخوردار است. به عنوان مثال وقتی کشور روسیه و چین سال فرهنگی برگزار می‌کنند توافق می‌کنند روسیه بخشی از سهم کانال‌های تلویزیونی خود را به معرفی چین اختصاص دهد و بالعکس. البته هر کشور با درنظر گرفتن ضوابط خود این کار را انجام می‌دهد. در این رابطه امیدواریم درکمیته مشترک ایران و روسیه هم راهکاری برای همکاری رسانه‌ای اندیشیده شود."

"افزون بر این، در مجموعه سایت‌ها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی ایران خروجی روسی بسیار اندک است. در ایران صرفا حدودا 14 پایگاه به زبان روسی تولید محتوا دارند که از این تعداد 10 مورد یا روزآمد نیستند یا زبان روسی ضعیفی دارند یا از اطلاعات خوبی برخوردار نمی‌باشند."

"نکته بعدی بخش برون مرزی صدا و سیما است. در این رابطه می‌توان به شبکه ایسپان تیوی اشاره کرد. این شبکه برای مردم اسپانیولی زبان راه‌اندازی شده است. این که بتوانیم برای همه زبان‌ها تولید برنامه داشته باشیم کار خوبی است اما اگر بخواهیم اولویت‌بندی کنیم آیا در شرایط فعلی منطقه، مردم آسیای غربی و قفقاز که چالش‌های مشترکی هم با آنها داریم نیاز بیشتری به چنین رسانه‌ای دارند یا مردم امریکای لاتین. به طور کلی، به نظر می‌رسد به رسانه‌هایی نیاز داریم که ایران را معرفی کنند و متقابلا رسانه‌هایی که به معرفی روسیه بپردازند. چراکه کاری که با ده ساعت برنامه رسانه‌ای می‌توان انجام داد با 10 سال کار رایزنی نمی‌توان محقق کرد."

"بعد از رسانه دومین ابزاری که می‌تواند در سطح توده اثرگذار باشد، فضای مجازی است. با بررسی‌هایی که داشتیم در فضای مجازی روسیه (به خصوص حدودا سه سال پیش) جریان‌های تکفیری مثل داعش به شدت سرمایه‌گذاری کرده بودند و صدها کانال و شبکه در فیس‌بوک و ... راه‌اندازی شد. داعش رسما زبان روسی را بعد از زبان عربی و انگلیسی سومین زبان خود اعلام کرده بود."

"همچنین بیشتر خبرهایی هم که درخصوص روابط ایران و روسیه منتشر می‌شود مربوط به حوزه‌های سیاسی نظامی است. از طرفی رسانه‌ها بیشتر به مسائلی از قبیل تحریم‌ها، برجام و برنامه موشکی می‌پردازند و جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی ایران چندان معرفی نمی‌شود. در حالی که حوزه جامعه و فرهنگ ایران حوزه‌ای است که مردم روسیه به آن علاقمندند و اتفاقا در این حوزه کم کار شده است. موردی که می‌توان به آن اشاره کرد سایت «ایران امروز» است. این سایت یکی از سایت‌های پرمخاطب در روسیه است که در حوزه‌های غیرسیاسی و غیراقتصادی و بیشتر با اتکا به معرفی جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی ایران شروع به کار کرد."

اقدامات رایزنی فرهنگی ایران در روسیه
دکتر ملکی در ادامه سخنان خود به برخی از مهمترین اقدامات رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر در روسیه اشاره کردند که از نظر می‌گذرد:

* اقدامات رایزنی به منظور آشنایی مردم ایران با جامعه و فرهنگ روسیه
- انتشار هفته‌نامه جامعه و فرهنگ روسیه امروز

- راه‌اندازی سایت جامعه و فرهنگ روسیه امروز که حاوی اخبار مختلفی از سینما، تئاتر، موسیقی و زبان و ادبیات روسیه است

* انعقاد چندین تفاهمنامه در حوزه روابط فرهنگی
- امضای برنامه سه ساله در سفر آقای جنتی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران به روسیه و تمدید این سند در سفر آقای صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد کنونی به سن پتربورگ

- تفاهمنامه بین سازمان اسناد و کتابخانه ملی و سازمان اسناد و آرشیو فدرال روسیه

- تفاهمنامه میراث فرهنگی بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و موزه دولتی ارمیتاژ

- تفاهمنامه موسسه و نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و موسسه نمایشگاه بازار کتاب مسکو- قابل توجه است که در این دوره در دو سال پیاپی، هم ایران میهمان نمایشگاه کتاب مسکو شد و هم روسیه از میهمانان ویژه نمایشگاه کتاب ایران بود.

* در حوزه زن و خانواده
- برگزاری نشستی در مسکو بین بنیاد قداست مادری روسیه و سازمان فرهنگ و ارتاطات اسلامی. شایان ذکر است که دو کشور در خصوص زن و خانواده دغدغه‌های مشترکی دارند. نرخ باروری در دو کشور منفی است و استحکام خانواده به خصوص از ناحیه کلیسای ارتدوکس بسیار مورد تاکید قرار می‌گیرد. در این نشست مقرر گردید نشست دومی هم در این خصوص در ایران انجام شود.

* در حوزه جنگ و دفاع مقدس
- دعوت از ژنرال زابارُفسکی ریاست وقت موزه جنگ روسیه –که از بزرگترین موزه های جنگ جهان است- به ایران و حضور وی در اردوی راهیان نور که در پی این سفر توافقی با طرف روسی انجام گرفت که به موجب آن در سال 1395 در سوم خرداد سالروز آزادی خرمشهر این موزه در اختیار ایران قرار داده شد تا برنامه‌های متناسب با این روز در آن اجرا شود. از جمله برنامه‌هایی که در این روز اجرا شد برپایی نمایشگاه عکس و رونمایی از نسخه روسی کتاب «من زنده‌ام» با حضور نویسنده کتاب، سرکار خانم دکتر آباد بود که بسیار مورد استقبال مخاطبان روس قرار گرفت. درواقع، ایران و روسیه در این حوزه نیز با هم اشتراکااتی دارند. بخصوص روسیه در جنگ جهانی دوم همانند ایران کشوری بود که مورد هجوم قرار گرفت، همچنین هر دو کشور پیروزی خود را مدیون مقاومت مردمی هستند.

* در حوزه موسیقی
- انعقاد تفاهمنامه بین بنیاد فرهنگی رودکی و کنسرواتوری دولتی چایکوفسکی. ماحصل این تفاهمنامه حضور ارکستر سمفونی ایران طی برگزاری بازی‌های جام جهانی فوتبال 2018 در روسیه و اجرای برنامه در مسکو، کازان و سن‌پتربورگ بود.

* تشکیل کمیته مشترک همکاری‌های فرهنگی ایران و روسیه
- این کمیته در چارچوب کمیسیون همکاری‌های اقتصادی دو کشور تشکیل شد که یکی از مهمترین اتفاقات در حوزه روابط ایران و روسیه است. شایان ذکر است بعد از سال 1345 که موافقتنامه فرهنگی ایران و روسیه منعقد گردید و هنوز هم مورد قبول دو کشور و مبنای همکاری‌های قرهنگی ایران و روسیه است، از سند پایه در حوزه فرهنگی برخوردار نبودیم، االبته سند مبادلات فرهنگی داشتیم، اما سند پایه و ساختار مشترکی نداشتیم که مسئولان ارشد دو کشور در کنار هم روابط فرهنگی را به طور سالانه مورد بررسی قرار دهند. طی یک پروسه سه ساله وزارت فرهنگ دو کشور به اتفاق وزارت امور خارجه دو کشور توافق کردند که این کمیته تشکیل شود که در اوایل اسفند سال 1396 اولین نشست این کمیته در مسکو برگزار شد و چند سند به امضا رسید و مقرر گردید دومین نشست این کمیته در تهران همزمان با پانزدهمین کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور در اوایل سال 2019 برگزار شود.

* گسترش مطالعات ایرانشناسی
از جمله اتفاقات خوب در این حوزه گسترش مطالعات ایرانشناسی است. مطالعات ایرانشناسی در فدراسیون روسیه قدمت 200 ساله دارد که در سال جاری 200 امین سال آن در روسیه جشن گرفته شد. بعد از فروپاشی شوروی، ایرانشناسان انسجامی نداشتند و ارتباط بین آنها کم بود و شاید انگیزه‌هایی که در دوره شوروی برای حمایت از مطالعات ایرانشناسی صورت می‌گرفت با شرایط فعلی روسیه کمتر شده بود و نیاز بود ایرانشناسی و ایرانشناسان مورد حمایت قرار بگیرند. اقدامات خوبی در این انجام گرفت از جمله:

- احیای بنیاد بین‌المللی ایرانشناسی

- شکل‌گیری انجمن ایرانشناسان جوان در دانشگاه علوم انسانی مسکو با حضور حدود 40 نفر از ایرانشناسان جوان.

- تشکیل انجمن ایرانشناسان اوراسیا. همانطور که می‌دانید جریان‌های ایرانشناسی در جهان سه جریان تقریبا مطرح با محوریت‌های اروپا، امریکا و اتریش- آلمان هستند. در حال حاضر جریان ایرانشناسان اوراسیا هم شکل گرفته که در اسفند ماه سال جاری با همکاری موزه ارمیتاژ و انستیتوی نسخ خطی سن پتربورگ و بنیاد بین‌المللی ایرانشناسی، اولین کنگره ایرانشناسی اوراسیا را در شهر سن پتربورگ برگزار خواهد کرد.

* حوزه زبان و ادبیات فارسی
- تشکیل مرکز زبان فارسی در رایزنی فرهنگی. سرکار خانم دکتر ماریا گن که مقاطع تحصیلی فوق لیسانس و دکتری خود را در دانشگاه تهران گذرانده و به زبان فارسی مسلط هستند مسئولیت این مرکز را بر عهده دارند.

- رشد تقریبا 30 درصدی در بین دانشجویان زبان فارسی در روسیه. البته شرایط روابط دو کشور در علاقمندی و توجه به ایران بسیار موثر بوده است و این امر صرفا نتیجه اقدامات رایزنی نیست.

- رشد 6 برابری در دوره‌های آزاد زبان فارسی چه در رایزنی چه در بنیاد و در دیگر مراکز آموزش زبان فارسی.

* تشکیل انجمن‌های دوستی ایران و روسیه
- تشکیل انجمن دوستی ایران و روسیه در شهر سن پتربورگ- این انجمن در سال 1395 و با حمایت استانداری سن پتربورگ تشکیل شد. ریاست انجمن را آقای پتروفسکی رئیس موزه ارمیتاژ بر عهده گرفتند و خانم نرگس احدوا مدیر بین‌الملل پارلمان سن پتربورگ نیز عهده‌دارمسئولیت اجرایی انجمن شدند. شایان ذکر است در شهر سن پتربورگ 63 نمایندگی از کشورهای جهان حضور دارد و این انجمن چهلمین انجمنی بود که در این شهر به ثبت رسید. این امر بیانگر ظرفیت‌های بالای فرهنگی و بین‌المللی شهر سن پتربورگ است.

- تشکیل انجمن دوستی ایران و روسیه در استیای شمالی- مشابه سن پتربورگ در قفقاز شمالی در شهر ولادی قفقاز نیز انجمن دوستی روسیه و ایران شکل گرفت. در آنجا مقامات محلی به دلیل ریشه‌های تاریخی، قومی و فرهنگی مشترک، نسبت به روابط با ایران ابراز علاقه کرده و در این راستا حمایت‌های خوبی به عمل آوردند.

* اقدامات رایزنی در حوزه مطالعات اسلامی
- از جمله مشکلاتی که روسیه در این سال‌ها با آن دست به گریبان بوده مشکل افراط‌گرایی است و این چیزی نبود جز نتیجه ورود قرائت‌های غیربومی از اسلام به روسیه که مشکلات زیاد از جمله مسائل امنیتی را هم برای مسلمانان روسیه و هم برای حاکمیت روسیه ایجاد کرد به طوری که افرادی از روسیه به داعش ملحق شدند. در این میان راهکاری که دولت روسیه و علمای روسیه برای این مسئله اندیشیدند که به نظر می‌رسد شاید بهترین راهکار همین باشد احیای اسلام سنتی در روسیه است. یعنی اسلامی که قبل از دوره شوروی وجود داشت. لازم به ذکر است که قبل از انقلاب اکتبر 1917، 15000 مسجد در روسیه فعال بود که در دوره شوروی به 300 مسجد کاهش یافت و بعد از فروپاشی تا امروز این مساجد به 7500 تا 8000 مسجد افزایش پیدا کرد. این امر بیانگر این است که مسلمانان روسیه در مناطق مسلمان‌نشین برای بازیابی هویت خود به سمت احداث مساجدگام برداشتند، چرا که مسجد را پایگاهی برای احیای هویت دینی خود می‌دانستند. اما فاقد کادرهایی بودند که قادر باشند مساجد را به درستی اداره کرده و اسلام را به درستی معرفی نمایند. در نتیجه بسیاری از جوانان روسیه به منظور کسب دانش و مهارت در این زمینه، رهسپار کشورهای عربی اسلامی مثل امارات و به خصوص عربستان شدند و دوره‌های آموزشی خود را در آانجا سپری کردند که در نتیجه این امر ورود قرائت‌های غیربومی از اسلام به روسیه روی داد. اما در حال حاضر همانطور که گفته شد دولت روسیه تصمیم به احیای اسلام سنتی گرفته است. اسلام سنتی اسلامی است که روحیه تقریبی دارد و فاقد روحیه افراطی‌گری است و همچنین از گذشته در همگرایی با ایران بوده است و همچنین بسیاری از منابع اسلام سنتی به زبان فارسی است. از این رو، ایران در این خصوص به خوبی می‌تواند به اایفای نقش بپردازد. بنایراین، در این راستا می‌تواند همکاری‌های علمی – دانشگاهی بین دانشگاه‌های ایران و دانشگاه‌های اسلامی روسیه از جمله دانشگاه‌ اسلامی مسکو، انستیتوی اسلامی در قازان یا سایر شهرها و همینطور در دیگر دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی روسیه اتفاق بیفتد. کارهایی در این رابطه انجام شده که عبارتند از:

- انعقاد تفاهمنامه بین رایزنی فرهنگی وانستیتوی شرق‌شناسی روسیه. این انستیتو یکی از مراکز فعال در حوزه ایرانشناسی است. به موجب این تفاهمنامه، مرکزی به نام اسلامیکا در این انستیتو دایر شد تا به مطالعات اسلامی بپردازد.

- انعقاد تفاهمنامه‌ای بین رایزنی فرهنگی و چند دانشگاه معتبر دولتی روسیه. در این رابطه با دانشگاه فدرال قازان، دانشگاه باشقیرستان، دانشگاه "ام گ او" قراردهای چندجانبه‌ای برای انجام مطالعات اسلامی منعقد گردید.

* تاسیس انجمن میراث مکتوب
- روسیه کشوری است که در آن میراث مکتوب اسلامی بسیاری (چه میراثی که در روسیه ایجاد شده و چه مواردی که به روسیه منتقل شده‌اند) وجود دارد. لذا با همکاری نسخه‌شناسان روسیه از شهرهای مختلف قازان، ماخاچ قلعه، مسکو و دیگر شهرها جلسه‌ای در انستیتوی نسخ خطی شرقی در سن پتربورگ تشکیل شد و این انجمن شکل گرفت و آقای ایلیا زایتسف که خود از نسخه‌شناسان هستند مسئولیت این انجمن را برعهده گرفتند. تاکنون نشست‌هایی را برگزار کردند و پروژه‌های مختلفی را هم در دستور کار دارند.به عنوان مثال یکی از کارهایی که سال گذشته در زمینه میراث مکتوب در روسیه انجام شد، ثبت جهانی آثار و مرقعات میرعماد در یونسکو بوده است که با تلاش انستیوی نسخ خطی شرقی سن پتربورگ و كميسيون ملي يونسكو در روسيه محقق شد.

اظهارات حاضرین و شرکت کنندگان
پس از سخنرانی دکتر ملکی از جمله موضوعاتی محوری که توسط حضار مطرح شد عبارت بودند از:

1. کمک به تصویرسازی مثبت در مطبوعات دو کشور

2. ایجاد مفاهمه بین نخبگان دو کشور به دلیل نقش قابل توجه نخبگان بر توده مردم

3. وجود ناهماهنگی بین دستگاه‌های ذیربط ایران و لزوم رفع این ناهماهنگی‌ها

4. لزوم همکاری رایزنی با موسسه دهخدا و بنیاد سعدی

5. توجه به گردشگری تخصصی از جمله گردشگردی مذهبی، علمی، درمانی و ...با توجه به این شرایط ایران و ترکیه در رابطه با جذب توریسم اصلا قابل قیاس نیست.

6. ایجاد شبکه روس زبان در صدا و سیمای ایران

7. معرفی قفقاز شمالی در ایران و اتخاذ تدابیری برای ایجاد ویزای زمینی به منظور تسهیل و کاهش هزینه‌های سفر به قفقاز

همچنین در این جلسه آقای ستانیسلاو خامداخُف از روزنامه راسیسکایا گازتا حضور داشت. وی نیز به برخی نکات اشاره کرد. از جمله این که به علت ضعف تبلیغات، شناخت از جمهوری اسلامی در روسیه بسیار اندک است، در حالی که در مورد ترکیه تبلیغات زیادی در تلویزیون دولتی روسیه صورت می‌گیرد.. همچنین در آنکارا دو سال است که سرای فرهنگ روسیه افتتاح شده در حالی که در ایران چنین مرکزی وجود ندارد. علاوه براین، وی ضمن اشاره به حضور پررنگ رسانه‌های ایران در روسیه از قبیل ایرنا، فارس و غیره که دست آنها را برای معرفی روسیه باز می‌گذارد به دشواری کار خود در ایران اشاره کرد با این توضیح که از رسانه‌های روسیه فقط اوست که به تنهایی در ایران فعالیت دارد و به قدری موضوعاتی از قبیل تحریم‌ها و برجام و دیگر موضوعات مربوط به حوزه‌های سیاسی دائما وجود دارد که این امر دیگر مجالی برای پرداختن به موضوعات فرهنگی نمی‌دهد.

در پایان دکتر ملکی در رابطه با موضوعاتی که مطرح شد به برخی نکات اشاره کردند. از جمله این که ترکیه هم مثل ایران جنگ‌هایی با روسیه داشته و قسمت‌هایی از این سرزمین توسط روس‌ها جدا شده است. اما ترکیه از این مسئله عبور کرده است. وی در این مورد به نقل از آقای بهشتی رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی اظهار داشت علت پررنگ بودن مسئله قراردادهای ترکمنچای و گلستان در ایران و سکوت تاریخی نسبت به مناطقی مثل هرات که توسط انگلیس از خاک ایران جدا شده به این برمی‌گردد که در دوره پهلوی در راستای بزرگنمایی ضعف، خیانت و ناکارآمدی حاکمان قبلی، این مسئله توسط حکومت پررنگ شده است که ما همچنان آن را به یدک می‌کشیم. همچنین در ترکیه نیز نخبگان غربگرا حضور دارند اما حاکمیت اراده می‌کند که با روسیه تعامل خود را تقویت کند بدنه هم می‌پذیرد. اما در ایران این پذیرش از سوی بدنه نخبگان وجود ندارد. همچنین ترکیه در رابطه با روسیه پیش از حادثه جنگنده روسی بحث لغو روادید را داشت که پس از عادی‌سازی روابط دو کشور، ترکیه اعلام کرد که اتباع روس می‌توانند با پاسپورت داخلی یعنی شناسنامه یا کارت ملی خود به ترکیه سفر کنند.

دکتر ملکی در قسمت دیگری از سخنان خود در اشاره به اهمیت روابط با روسیه اظهار داشت: «بخشی از مردم روسیه مسلمان هستند. اینها مثل مسلمانان آلمان مهاجر نیستند و مردمان بومی سرزمین‌های خود در روسیه می‌باشند و در زمان جنگ جهانی دوم از سرزمین خود دفاع کردند در نتیجه روسیه هر چقدر هم که به امریکا نزدیک شود هیچگاه نمی‌تواند مواضع واگرایانه نسبت به اسلام و مسلمانان داشته باشد. افزون بر این، ایران همسایه روسیه است». وی به موضوع ادامه تحصیل دانشجویان ایرانی در روسیه هم اشاره کرد و گفت صادرات خدمات تحصیلی یکی از استراتژی‌های دولت روسیه است. در حال حاضر 244000 دانشجوی خارجی در روسیه مشغولند و برنامه‌ریزی شده که تا سال 2025 این تعداد به 700000 برسد و اتفاقا سهم ایران هنوز بسیار اندک است. در مقابل در ایران یک مشکل جدی وجود دارد، در حال حاضر مدارک دانشجویان روس که در ایران ادامه تحصیل دهند در روسیه ارزیابی نمی‌شود. این مشکل. نیاز به یک تفاهمنامه دارد. 4-5 سالی است که طرف روس این تفاهمنامه را آماده کرده و در وزارت علوم ایران در حال بررسی است که هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.. از این رو، در روسیه علاقه‌ای به ادامه تحصیل در ایران حتی در رشته زبان و ادبیات فارسی و علوم اسلامی وجود ندارد.

اکران فیلم محمد رسوال الله در روسیه نیز یکی دیگر از موضوعات مورد بحث در این نشست بود. به گفته دکتر ملکی روسیه جز معدود کشورهایی بود که آقای مجید مجیدی کارگردان فیلم محمد رسوالله برای اکران این فیلم 5 بار به روسیه سفر کردند. شورای مفتیان روسیه در ابتدا با تردید نسبت به اکران این فیلم برخورد کرد. اما در اکران نخست که با حضور 1500 نفر از نخبگان روسیه و با هماهنگی شورای مفتیان روسیه انجام شد، مورد استقبال قرار گرفت. این فیلم پس از تایید شورای مفتیان روسیه به جشنواره قازان راه یافت. سپس در کنفرانس اسلامی در سن پتربورگ به اکران در آمد. همچنین در جشنواره مسکو به دعوت مسئولان جشنواره اکران شد. همه این موارد اکران‌های هنری بود. اما برای اکران تجاری، داغستان پیشگام بود. این فیلم در این جمهوری به شدت مورد استقبال قرار گرفت و به مدت دو ماه در 4 سینما تمام وقت به نمایش در آمد. تا اینکه صاحبان سینما مورد تهدید قرار گرفتند. علی‌رغم اینکه این فیلم توسط مفتی داغستان تایید شد اما با فتوای مفتی چچن نمایش آن متوقف گردید. در کل به دلیل نفوذ عربستان در چچن ایران‌هراسی و شیعه‌هراسی بی‌اساس و بی‌دلیلی وجود دارد که دولت روسیه باید به رفع این مسئله کمک نماید. افزون بر این، ایران هیچگاه دنبال شیعه‌گری نبوده و نیست، روسیه نیز هیچگاه آغوش خود را برای این امر باز نخواهد کرد. البته ما به دنبال همکاری در علوم اسلامی هستیم اما این به معنای شیعه‌گری نیست و باید روی مذهب خودشان کار شود و آموزش درستی ببینند.

همچنین روسیه و ایران در برخی مناطق پیوندهای مشترکی دارند. طبق اطلاعات آزانس فادن (آژانس اقوام و ملیت‌های روسیه) در حال حاضر 193 قومیت در روسیه وجود دارد. روسیه بر خلاف شوروی، تقویت هویت و انسجام ملی خود را در گستراندن چتر زبان، فرهنگ و ادبیات روسی و تقویت آن و همزمان تقویت هویت‌های قومی اقوام می‌داند. به عنوان مثال نوروز در این سال‌ها در مسکو و سن پتربورگ و استیا بزرگ داشته می‌شود و در این امر ما هیچ نقشی نداشتیم و خود حاکمیت روسیه سیاستش بر تقویت این امر بوده است. در قفقاز چنین پیوندهای مشترکی قابل توجه است وجود روستای ایران، آثار ساسانی و ... موید این امر می‌باشد. از این رو، احیای این ریشه‌ها و پیوندهای تاریخی مشترک و معرفی قفقاز در ایران ضروری است که می‌تواند به روابط فرهنگی ایران و روسیه کمک نماید.

تهیه و تنظیم گزارش: رقیه کرامتی نیا، دانش آموخته مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران

کد مطلب: 3789