داخلی » يادداشت » حوزه های جغرافیایی
کتاب «چالشهای دموکراسی در ترکیه» منتشر شد
۱۸ آذر ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۴۷
علیرغم اینکه فرایند دموکراتیزاسیون در کشور ترکیه از قدمتی نزدیک به یک قرن برخوردار است، اما هنوز از موانع و چالشهایی رنج میبرد و تحکیم دموکراسی در این کشور محقق نشده است. به نظر میرسد رشد و توسعه نسبتاً قابل توجه حزب عدالت و توسعه در دو دهه اخیر [به ویژه در حوزه اقتصادی]، باعث شده است رویکرد و محتوای بیشتر پژوهش‌ها و تحقیقات و آثار منتشر شده، متوجه چرایی و چگونگی و ابعاد این توسعه و پیشرفت شود. لذا بواقع، حوزه فرایند دموکراتیزاسیون و تحکیم دموکراسی در ترکیه از دقت و نظر صاحبنظران و پژوهشگران دور مانده است.
در همین راستا، انتشارات «رشد فرهنگ»، کتاب «چالشهای دموکراسی در ترکیه (2019-2002)» تالیف «حسن صادقیان» را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر تلاش کرده است این ضعف و کمبود را تا حدودی جبران کند؛ لذا در این اثر:
اولاً: فرایند دموکراتیزاسیون ترکیه از اواخر دولت عثمانی تا کنون، در شش دوره تقسیم بندی و در هر دوره [به غیر از دوره نظامیان] سه پیش شرط مهم دموکراتیزاسیون شامل «قانون اساسی»، «روحیه و نگرش رهبران سیاسی» و «ماهیت احزاب و جریانهای سیاسی» مورد بررسی و وزن سنجی قرار گرفته است. این شش دوره عبارتند از:
دموکراسی مشروطه خواه: اواخر دولت عثمانی؛ 2. دموکراسی تک حزبی: دوره رهبری آتاتورک و اینونو؛ 3. دموکراسی رقابتی چندحزبی: دوره رهبری مِندَرَس– دمیرل؛ 4. دموکراسی قیمومتی: دوره رهبری نظامیان؛ 5. دموکراسی لیبرال- مشارکتی: دوره رهبری اوزال- اربکان- اجویت؛ 6. دموکراسی لیبرال محافظه کار- هیبریدی: دوره رهبری گولن، گُل و اردوغان.
ثانیاً: موانع و چالشهای فرایند دموکراتیزاسیون و تحکیم دموکراسیِ دو دهه اخیر ترکیه یعنی دوره حاکمیت حزب عدالت و توسعه از سالهای 2002 تا 2019، در دو بخش «موانع اصلی» و «موانع فرعی» مورد بررسی و دقت قرار گرفته است.
به طور خلاصه؛ یافته اصلی این کتاب این است که روش حکومتی «هیبریدی/دو- بُنیِ» حزب حاکم عدالت و توسعه که دارای ویژگیهایی همانند ماهیت سیاسی چندرگه، سبک رهبری تفویضی-شبه اقتدارگرا و رویه حزبیِ الیگارشیک است، تأثیرگذارترین مانع تحکیم دموکراسی ترکیه طی سالهای 2002 تاکنون بوده است؛ هر چند موانعی نظیر بلوک اپوزیسیون ناکارآمد، طریقتها و جماعتهای واسطهای، قانون اساسی دستکاری شده و تحمیلی و سیاستهای متناقض نظام بینالملل، به مثابه موانع فرعی و مکمل در عدم تحکیم دموکراسیِ دو دهه اخیر ترکیه دخیل بودهاند.
از امتیازات دیگر این اثر این است که برای نخستین بار از چارچوب مفهومی «دموکراسیهای هیبریدی/ دوبُنی» بار زیرمجموعه دموکراسی تفویضی و شبه اقتدارگرایی، جهت تحلیل و ارزیابی موانع و چالشهای دموکراسی دو دهه اخیر ترکیه بهره گرفته شده است.
ثانیاً در بحث فرایندکاوی دموکراتیزاسیون و موانع تحکیم آن در دوره حزب عدالت و توسعه، در پی کشف و ارائه 4 مسئله اصلی است:
تأثیر انتخاب مجموعه معین از ترجیحات و الزامات بر نتایج سیاسی- اجتماعی 2. توالیهای علّیِ پیوند دهندهی وقایع؛ 3. وقایع تغییر دهندهی روابط میان برخی عناصر و اجزای مجموعه؛4. کشف ماهیت، جوهر یا ساختمان درونی.
موضوعات و محورهای مهم این 4 مسئله بدین ترتیب هستند:
الف)تأثیر انتخاب مجموعه معین از ترجیحات و الزامات بر نتایج سیاسی-اجتماعی
1- انتخابهای دموکراتیک:
1-1. اتخاذ رویکردهای مدرنیسمگرا و لیبرال محور، دموکراتیک و محافظه کارانه
1-2. رعایت خطوط قرمز نظام لائیک و بلوک نظامیان
1-3. رعایت موازین دموکراتیک کپنهاگ
1-4. اعمال سیاست اقتصادی رفاهی- خدمتی
2- انتخابهای غیر دموکراتیک:
2-1. بازاندیشی ایدئولوژی اسلامی و گرایش به نئو عثمانیگری
2-2. دستکاری غیردموکراتیک قانون اساسی
2-3. تبلیغ پوپولیسم و ملیگرایی
2-4. کاربست سیاستهای اقتدارگرایانه
ب) توالیهای علّیِ پیوند دهندهی وقایع
- «دوره بقا/ مراعات سیاسی»: دوره اول حاکمیت حزب عدالت و توسعه (2002-2007)
« دوره زور آزمایی/ تسویه حسابها»: دوره دوم حاکمیت حزب عدالت و توسعه (2008-2012)
«دوره اقتدار / سرکوبها»: دوره سوم حاکمیت حزب عدالت و توسعه (2013-2019)
ج) وقایع تغییر دهندهی روابط میان برخی عناصر و اجزای مجموعه
- اقامه دعوا علیه اقلیم کردستان عراق و پروسه صلح کُردی
رفراندم تغییرات قانون اساسی 2010
رخداد پارک گزی 2013
تصادم میان جریان خدمت/گولن- حزب عدالت و توسعه 2014-2013
کودتای نافرجام 2016
رفراندم تغییر قانون اساسی 2017
ابطال نتایج انتخابات شهرداری استانبول 2019
د) کشف ماهیت، جوهر یا ساختمان درونی
1- ماهیت سیستمی:
1-1. هویت تقدس یافته
1-2. هویت مبهم، دو- بُنی و معلق
1-3. انحصار رسانهای
1-4. ساختار حزبی متصلب و اولیگارشیک
2- ماهیت رهبری:
2-1. خصوصیات ضددموکراتیک و فراقانونی رهبری
2-2. شخصیت کاریزماتیک و ضدنهادی
2-3. زبان خشم و عصبانی
2-4. کیش شخصیت
2-5. ضد شورا و گفتگو
2-6. تمامیت خواه و غیریت ستیز.
حسن صادقیان فارغالتحصیل رشته جامعه شناسی سیاسی و مدرس دانشگاه علامه طباطبائی، پژوهشگر و تحلیلگر مسائل ترکیه و مسلط به زبان ترکی استانبولی است.
کتاب «فهم اندیشهها و جنبشهای سیاسی» نشر جامعه شناسان (1395) اثر مهم دیگری است که صادقیان یکی از مترجمین آن است. همچنین به تازگی دو ترجمه دیگر از وی تحت عناوین «تاریخ مختصر ترکیه (2012-1800)» و «دولتهای علوی» از سوی انتشارات علمی فرهنگی منتشر شد. کتاب «در مسیر غربی شدن» از آثار مهم «ایلبر اورتایلی» جامعه شناس و تاریخ شناس مطرح ترکیه، از کارهای ارزشمند دیگری است که توسط وی در حال ترجمه است و در ماه های آتی از سوی انتشارات علمی فرهنگی منتشر خواهد شد.
