وبگردی ایراس
روابط اقتصادی ایران وگرجستان (پیشینه، ویژگی‌ها، موانع، و راهکارها)
محمد جواد رنجکش، دانشیار علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد
تاریخ انتشار : پنجشنبه ۲۰ دی ۱۳۹۷ ساعت ۲۰:۲۷
«قفقاز» نقطه اتصال آسیا و اروپا، و منطقه‌ای سوق‌الجیشی به‌حساب می‌آید. ایران و گرجستان به دلایل بسیار شبیه‌به‌هم هستند. ایران همسایه آبی روسیه از سمت جنوب دریای خزر است، اما گرجستان با روسیه مرز خاکی مشترک دارد و این همسایگی با روسیه باعث تغییراتی در سیاست خارجی هر دو کشور شده است.
«قفقاز» نقطه اتصال آسیا و اروپا، و منطقه‌ای سوق‌الجیشی به‌حساب می‌آید. ایران و گرجستان به دلایل بسیار شبیه‌به‌هم هستند. ایران همسایه آبی روسیه از سمت جنوب دریای خزر است، اما گرجستان با روسیه مرز خاکی مشترک دارد و این همسایگی با روسیه باعث تغییراتی در سیاست خارجی هر دو کشور شده است. گرجستان به‌علت فشارهای روسیه که این کشور را حیاط‌خلوت سیاست خارجی خود می‌داند بیشتر به طرف غرب متمایل شده که این امر در سیاست خارجی ایران نیز اثر گذاشته است.
اخیراً ایران به‌سبب همسویی با سیاست روسیه و یا در بیشتر مواقع، به‌علت فشارهای روسیه و نیز حضور ناتو، آمریکا و به‌خصوص رژیم صهیونیستی در این کشور، از سیاست نزدیکی با گرجستان دور شده است. گرچه هر دو کشور در بیشتر مواقع گام‌هایی برای نزدیکی به‌هم برداشته‌اند، به دلایلی این اقدامات کافی به‌نظر نمی‌رسد و همتی بیش از این می‌طلبد.
پیشینه روابط ایران و گرجستان
گرجستان تا سال 1813، در حاکمیت ایران بود؛ اما طی قرارداد گلستان از ایران جدا شد و تحت حاکمیت روس‌ها قرار گرفت و در سال 1991 به استقلال کامل دست یافت. ایران جزو اولین کشورهایی بود که استقلال گرجستان را به‌رسمیت شناخت و در سال 1993 با برقراری روابط دیپلماتیک و اعزام سفیر، سطح روابط ارتقا پیدا کرد. با افتتاح سفارت گرجستان در ایران در سال 1994، این روابط بیشتر شد؛ اما طی سال‌های 1991 تا 2017 با افت‌وخیزهایی همراه بود.
در زمان ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در ایران و ادوارد شواردنادزه در گرجستان، روابط نسبتاً خوبی بین دو کشور برقرار بود. در دولت اصلاحات، با پیگیری سیاست گفتگوی تمدن‌ها از طرف ایران در مقابل همسایگان، رابطه خوبی بین طرفین برقرار بود. در دوره آقای احمدی‌نژاد که با حمله روسیه به گرجستان همزمان شد، این کشور به سمت ایران تمایل یافت و در سال 2010، رویه لغو روادید بین دو کشور برقرار گردید که این باعث افزایش سفر ایرانیان به گرجستان شد.
اما در سال 2013، تفلیس به‌سبب همسویی با غرب در تحریم‌های ایران، رویه لغو روادید را به‌طور یکجانبه لغو کرد. در دوره آقای روحانی، با امضای برجام با غرب و آمریکا، رویه لغو روادید از سال 2016 دوباره برقرار، و این باعث گسترش سفر ایرانیان به گرجستان شد. با توجه به اینکه روابط سیاسی و اقتصادی در ارتباط تنگاتنگ باهم قرار دارد، ایران و گرجستان به‌دلیل نبودِ مشکل سیاسی خاصی، رابطه اقتصادی مستحکم و وابسته‌به‌هم را تجربه نکردند.
تجارت ایران با گرجستان
ویژگی‌ها
ژئوپلیتیک در روابط ایران و گرجستان اهمیت دارد؛ اما موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقتصادی ایران، وزن ژئواکونومی را در این روابط بیشتر کرده است. ژئواکونومی از ترکیب سه عنصر جغرافیا، قدرت و اقتصاد شکل گرفته و به‌نظر می‌رسد سیاست که عامل مهم در ژئوپلیتیک است، جای خود را به اقتصاد داده باشد. بنابراین، توجه به منطقه قفقاز بخشی از امنیت ملی و تنوع‌بخشی به اقتصاد ایران است؛ زیرا گرجستان تنها کشور قفقاز است که به آب‌های آزاد راه دارد و راه ورود غرب به قفقاز است. با توجه به ناامنی در اوکراین و آسیای غربی در مواقعی گرجستان می‌تواند مسیر انتقال انرژی به سمت اروپا باشد. توجه به این امر مهم است که به‌جهت بحران قره‌باغ، گرجستان فقط مسیر انتقال خطوط انرژی آسیای مرکزی ازقبیل ترکمنستان و قزاقستان و نیز میدان‌های نفتی آذربایجان به ترکیه و اروپاست و درحال‌حاضر نیز خطوط لوله متعددی ازطریق این کشور انرژی منطقه را به اروپا حمل می‌کنند.
موانع روابط ایران و گرجستان
باید درنظر داشت که نه‌فقط ایران، بلکه گرجستان نیز برای رشد اقتصادی‌اش به بازارهای خارج نیازمند است. دراین‌بین، در راه ارتباط ایران و گرجستان موانعی وجود دارند که بر روابط سیاسی و اقتصادی دو طرف اثر می‌گذارند. این وظیفه سیاستمداران است در مسیر محو این موانع تلاش کنند تا رابطه مبتنی بر برد ـ برد را تجربه کنند. مهمترین عوامل مؤثر بر روابط ایران و گرجستان، به‌خصوص رابطه گرجستان با ایران، همسویی تفلیس با سیاست‌های ناتو، آمریکا و رژیم صهیونیستی و نیز همسویی ایران با روسیه است.
ناتو: جمهوری اسلامی ایران، کشورهای قفقاز را جزو حاشیه مناطق امنیتی خود به‌شمار می‌آورد. بی‌شک، گسترش ناتو به‌سوی مرزهای ایران نگرانی‌های امنیتی متعددی برای ایران به‌وجود آورده است. از سال 1999 که ناتو شروع به فعالیت در گرجستان کرد، ایران بارها از گسترش ناتو به مناطق همجوار خود اظهار نگرانی کرده است.
آمریکا: هدف آمریکا از حضور در گرجستان بیشتر نظارت و کنترل بر روسیه، ایران، گروه‌های اسلام‌گرا، کنترل نفت خزر و نیز کنترل مسیرهای ترانزیت انرژی اروپاست. آمریکا حضور نظامی خود را در گرجستان گسترش داده که این یکی از نگرانی‌های مهم و نیز مانع بزرگ برقراری رابطه مستحکم گرجستان و ایران است.
رژیم صهیونیستی: بی‌شک، رژیم صهیونیستی عامل مهمی در رابطه ایران و گرجستان است. تل‌آویو به‌خصوص بعد از اظهارات مقامات ایرانی مبنی‌بر نابودی رژیم صهیونیستی، پایگاه نظامی مستحکمی را در گرجستان برپا کرده که هدف از این اقدام، جلوگیری از هر نوع حمله پیش‌دستانه ایران به مواضع هسته‌ای خود است. ازطرف‌دیگر، رژیم صهیونیستی درصدد است بر شمال ایران تسلط اطلاعاتی داشته باشد که این امر در دور شدن سیاست خارجی ایران از گرجستان نقش به‌سزایی دارد.
ترکیه: به‌لحاظ اینکه ترکیه عضو ناتو و سیاست خارجی این کشور هم‌راستا با سیاست خارجی اروپاست، رقیب بسیار قدرتمندی برای ایران در عرصه سیاست گرجستان محسوب می‌شود. اگرچه سیاست خارجی آنکارا در راستای انزوای ارمنستان و نزدیکی هرچه بیشتر روابط با آذربایجان در راستای منافع هم‌پیمانان غربی نیست، ترکیه توانسته است توازن موفقی را در سیاست قفقازی خود به‌وجود آورد؛ دراین‌خصوص، آذربایجان و گرجستان اهمیت بی‌بدیلی برای ترکیه دارند. این هدف مستقیماً مانع بروز قابلیت‌های سیاست خارجی ایران در گرجستان و به‌طور کلی قفقاز شده است. قدرت اقتصادی و پیشرفت‌های تکنولوژیکی ترکیه مزیدبرعلت شده است تا محدودیت‌های ایران بیشتر شود؛ زیرا ایران به دلایل متعددی از ارائه مشوق‌های همانند ناتوان است.
راهکارها
با توجه به عدم رونق روابط ایران و گرجستان، راهکارهای پیشنهادی بهبود این روابط بدین قرارند:
1. حل دشواره‌های سیاست خارجی ایران با غرب در سطح کلان نظام بین‌الملل؛
2. اتخاذ سیاست دوبعدی نزدیکی با روسیه و اتحادیه اروپا در ترسیم روابط مؤثر با گرجستان؛
3. فعال کردن دیپلماسی عمومی اعم‌از: دیپلماسی مبادله علمی، فرهنگی، ورزشی، رسانه‌ای و شهری بین دو کشور؛
4. تأسیس دفاتر دوجانبه دو کشور در شهرهای دارای منافع متقابل؛
5. سرمایه‌گذاری در زمینه‌های اقتصادی و حضور تجار ایرانی در این کشور؛
6. ایجاد فضای مناسب برای گفتگوی فرهنگی، با توجه به فرهنگ دیرین و به‌هم‌پیوسته دو کشور؛
7. عدم پافشاری بر اهداف ایدئولوژیک از طرف ایران و به‌جای آن، تأکید بر اهداف اقتصادی و فرهنگی.
جمع‌بندی
عواملی که در فضای واگرایی ایران و گرجستان بیان شد، بیشتر ریشه در حضور بازیگران خارجی در این کشور دارد. ایران نیز می‌تواند با برنامه‌های منسجم و مدونی حضور خود را در این کشور هم درجهت روابط اقتصادی و سیاسی ـ امنیتی پررنگ‌تر کند؛ زیرا این حضور می‌تواند از سردی بیش‌ازحد روابط دو کشور و نیز به‌خطر افتادن منافع و امنیت ملی ایران جلوگیری کند.
منبع: موسسه ابرار معاصر تهران
