داخلی » يادداشت » سیاست خارجی
میکائیل زُلیان
نیکول پاشینیان از سرعت خود نمی‌کاهد؛ نخستین اقدامات نخست وزیر جدید ارمنستان
ترجمه اختصاصي ايراس
۲۳ ارديبهشت ۱۳۹۷ ساعت ۲۳:۲۷
8 می 2018، نیکول پاشینیان رهبر جنبش اعتراضی این کشور با رأی مجلس ملی ارمنستان به عنوان «وارچاپ» یعنی نخست وزیر ارمنستان منصوب شد. 31 مارس، هنگامی که پاشینیان حرکت خود را با نام «گام بردار» از میدان مرکزی آغاز کرد، تقریبا هیچ کس در انتظار چنین نتیجه ای نبود. از این رو، امروز هم جامعه ارمنستان و هم همه کسانی که پیگیر وقایع ارمنستان هستند، دو سوال را مطرح می‌کنند: راز پیروزی پاشینیان چیست و چه اقداماتی را از او به عنوان نخست وزیر می‌توان انتظار داشت؟
8 می 2018، نیکول پاشینیان رهبر جنبش اعتراضی این کشور با رأی مجلس ملی ارمنستان به عنوان «وارچاپ» یعنی نخست وزیر ارمنستان منصوب شد. 31 مارس، هنگامی که پاشینیان حرکت خود را با نام «گام بردار» از میدان مرکزی آغاز کرد، تقریبا هیچ کس در انتظار چنین نتیجه ای نبود. از این رو، امروز هم جامعه ارمنستان و هم همه کسانی که پیگیر وقایع ارمنستان هستند، دو سوال را مطرح می‌کنند: راز پیروزی پاشینیان چیست و چه اقداماتی را از او به عنوان نخست وزیر می‌توان انتظار داشت؟
موفقیت این اعتراض‌ها چنان گیج‌کننده بود که موجب طرح نظریه‌های توطئه بسیاری شد. یکی عقیده داشت پاشینیان از طریق زدوبند با برخی نیروهای خارجی اقدام می‌کند، یکی هم موفقیت وی را به دلیل همکاری و تعامل با چهره‌های با نفوذ از میان نخبگان حاکم یا الیت کسب و کار می‌دانست. با این حال، علی رغم غیرمنتظره بودن رویدادهای ارمنستان، این امر در چارچوب تجزیه و تحلیل معمول سیاسی کاملا قابل توضیح است. همانطور که تحلیلگران سیاسی می‌دانند، انتقال قدرت، نقطه‌ضعف بسیاری از رژیم‌های ترکیبی یا تلفیقی است (یعنی رژیم‌هایی که آمیزه‌ای از عناصر دموکراسی و اقتدارگرایی را باهم دارند). همانطور که حوادث ارمنستان هم بیانگر این امر بود، حتی اگر مسئله انتقال خود به خود قدرت مطرح باشد همینگونه است. هنگامی که سرژ سرکیسیان در 9 آوریل 2018 مقام ریاست جمهوری را ترک کرد اکثر شهرستانهای ارمنستان آرام بود، اما پاشینیان همراه با دهها نفر از طرفدارانش راهی شهرهای کوهستانی شد و با مردم محلی ارتباط برقرار کرد. به طوری که زمانی که سرژ سرکیسیان در 17 آوریل طی نشستی در پارلمان به عنوان نخست وزیر انتخاب شد، دهها هزار نفر از مردم در خیابان‌های ایروان تجمع کرده بودند.
به این ترتیب، مخالفان از فرصت به وجود آمده نهایت استفاده را کردند. در طول چند روزی که سرکیسیان دیگر رئيس جمهور نبود، اما هنوز نخست وزیر هم نشده بود، دامنه اعتراضات به قدری بالا گرفت، که دیگر سرکوب آنها بدون توسل به زور و استفاده گسترده از آن غیرممکن بود. در نتیجه، دولت با معضل خاصی مواجه شد - چشم پوشی از تظاهرات و ادامه روند اعتراضات غیر ممکن بود، سازش و مصالحه نشانه‌ی ضعف تلقی می‌شد، توسل به زور هم می‌توانست اثر معکوس داشته باشد، به ویژه اینکه این اعتراض‌ها مسالمت‌آمیز بوده و ماهیت غیرخشونت‌آمیزی داشتند. در نهایت، نتیجه این اعتراض‌ها به استعفای سرژ سرکیسیان در 23 آوریل ختم شد.
پس از استعفای سرکسیان، جمهوری‌خواهان هنوز هم تصور می‌کردند که وی موفق به حفظ قدرت خواهد بود. آخرین تلاش جمهوری‌خواهان برای ماندن در قدرت، البته بدون سرکیسیان، یا دست کم «چانه‌زنی» برای حفظ برخی مواضع خود، رأی علیه پاشینیان در انتخابات نخست وزیری در 1 می 2018 در مجلس بود. اما این اقدام اثر معکوسی در پی داشت. روز بعد، تمام ارمنستان از اولین ساعات با اقدامات معترضانه و تظاهرات مردم فلج شد که پاسخ صریحی به سوال «اینجا چه کسی صاحب قدرت است؟» می‌داد. موقعیت پاشینیان در «فیس بوک» هم برای پیوستن کارکنان فرودگاه زوارتنُتس ایروان به اعتصاب کافی بود. حوالی غروب 2 می دیگر حتی جمهوری‌خواهان هم تردید نداشتند که مرکز واقعی قدرت در کشور از محل اقامت نخست‌وزیر در میدان جمهوری، به جایی که پاشینیان و حامیانش حضور دارند، انتقال یافته است.
پس از رأی آوردن پاشینیان در 8 می، جمهوری‌خواهان نیز در عمل، شکست در این دور را پذیرفتند. با این حال، با توجه به مقاومتی که صورت گرفت جمهوری‌خواهان معتقدند که در نبرد شکست خوردند، اما نه در جنگ. در این رابطه باید گفت، اگرچه در حال حاضر تا حدی از شدت حوادث کاسته شده است، اما حیات سیاسی داخلی ارمنستان به زودی به حالت تعادل نخواهد رسید. پیکربندی بسیار ناپایداری در کشور توسعه یافته است، که در چنین شرایطی پاشینیان، با وجود رهبری دولت و برخورداری از حمایت مردمی که به خیابان‌ها آمده‌اند، از حمایت حداکثری در پارلمان برخوردار نیست. اگر حزب جمهوری‌خواه موفق شود از شکاف اجتناب نماید، در آینده‌ی نزدیک می‌تواند انتقام بگیرد. علاوه بر این، در سطوح مختلف حکومت، هنوز جمهوری‌خواهان نسبتا زیادی حضور دارند. بنابراین، مبارزه سیاسی شدیدی در انتظار ارمنستان است. پاشینیان نیز تلاش خواهد کرد به منظور تحکیم پیروزی خود این جریان را به انتخابات زودهنگام پارلمانی برساند. افزون بر این، او باید قبل از انتخابات، اصلاح قانون انتخابات را که وعده داده است، انجام دهد، ضمنا بدیهی است که جمهوری‌خواهان در این رابطه برای وی ممانعت ایجاد خواهند کرد.
در حوزه سیاست خارجی وظایف دشواری پیش روی پاشینیان قرار گرفته است. وی برای شرکای سیاست خارجی ارمنستان، به ویژه روسیه، اتحادیه اروپا و ایالات متحده، تا حد زیادی مبهم و ناشناخته است. با این حال، پاشینیان تقریبا در تمام اظهارات پس از استعفای سرکسیان، خاطرنشان کرد که ارمنستان قصد ندارد تغییرات شدیدی در سیاست خارجی صورت دهد. وی در 8 می یک گفتگوی تلفنی با ولادیمیر پوتین داشت؛ پوتین نخستین رهبر خارجی بود که پس از نخست وزیری پاشینیان به وی تبریک گفت. انتظار می‌رود نخستین دیدار پوتین و پاشینیان 14 می در زمان برگزاری نشست اتحادیه اقتصادی اوراسیا در شهر سوچی برگزار شود. فدریکا موگرینی نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی نیز طی تماس تلفنی با پاشینیان از وی برای حضور در بروکسل دعوت کرد، هرچند زمان این سفر هنوز اعلام نشده است. ایالات متحده هم برای وی پیام تبریک ارسال کرد، هرچند این پیام در چنان سطح بالایی نبود و از جانب هدر ناوئرت سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا ارسال شده بود.
شاید جدی‌ترین مشکل سیاست خارجی ارمنستان که پاشینیان باید به آن بپردازد، حل و فصل مناقشه قره‌باغ است. وی در نهم ماه می، یک روز بعد از انتخاب به عنوان نخست‌وزیر، سفری به آرتساخ (که بعد از همه‌پرسی سال 2017، جمهوری قره‌باغ کوهستانی نامیده می‌شود) داشت. سفر به استپاناکرت برای پاشینیان هم به دلایل سیاست خارجی و هم سیاست داخلی حائز اهمیت بود. به طوری که سفر پاشینیان و اظهارات وی در کنفرانس مطبوعاتی از یک سو، آذربایجان و شرکت‌کنندگان روند صلح را مورد خطاب قرار می داد. اما در عین حال، وی می‌خواست نشان دهد اتهاماتی که توسط جمهوری‌خواهان در مجلس مطرح شده، از جمله در این باره که موضع پاشینیان نسبت به مسئله قره باغ بیش از حد سازش‌کارانه است، مطابق با واقعیت نیست. علاوه بر این، با توجه به این که دو رئیس جمهور قبلی بومی قره باغ بودند، برای وی مهم بود نشان دهد می‌تواند با مقامات استپاناکرت هم کار کند.
در مجموع، سفر پاشینیان به استپاناکرت و اظهارات انجام شده در آن، نشان دهندۀ این بود که پاشینیان، هم برای روندهای سیاست داخلی و هم برای حل و فصل مناقشه قره باغ از ابتکار عمل برخوردار است. فعلا صحبت از اینکه روی کارآمدن پاشینیان تا چه حد بر روند صلح قره باغ تأثیر مثبت خواهد گذاشت، دشوار است. تنها یک چیز روشن است، آن هم اینکه اوضاع مربوط به قره باغ در سال‌های اخیر به بن بست رسیده است و در این راستا پاشینیان همزمان با تقویت مواضع ارمنستان از شانس راه‌اندازی مجدد روند صلح برخوردار است. وی قبلا اظهار داشت که خود او در جریان مذاکرات صرفا می‌تواند نماینده ایروان باشد، و نمایندگان رسمی او باید نظر آرتساخ را بیان کنند که تا کنون باکو با آن موافقت نکرده است. به طور کلی، این دیدگاه همواره توسط ایروان بیان می‌شد، اما از آنجایی که اسلاف پاشینیان از بومیان قره باغ بودند، این اظهارات برای شرکای حاضر در مذاکرات چندان قانع‌کننده نبود، چراکه باکو، اصولا، امکان مذاکره با مقامات جمهوری به رسمیت شناخته نشده (قره باغ) را رد می‌کرد. در حال حاضر، پس از تغییر قدرت در ارمنستان، بحث در مورد نیاز به مشارکت مستقیم استپاناکرت در روند صلح بیشتر قانع‌کننده است. به هر حال، نباید در انتظار برخی پیشرفت‌های اساسی در حل و فصل مناقشه قره باغ بود. چنانچه طرفین موفق به جلوگیری از حوادث جدی و ازسرگیری روند مذاکرات شوند، در حال حاضر دستاورد قابل توجهی است.
نویسنده: میکائیل زُلیان، دانشیار دانشگاه دولتی زبانشناسی ایروان، دانشگاه ارمنی –روسیه‌ای (اسلاوی) ایروان، پژوهشگر مرکز «مرکز مطالعات منطقه ای» در ایروان و کارشناس شورای امور بین الملل روسیه (ریاک)
منبع: شوراي امور بين الملل روسيه (رياك)
مترجم: رقیه کرامتی نیا، دانش آموخته مطالعات روسیه، دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران
