تاریخ : جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳ 20 رمضان 1445 Friday, 29 March , 2024

قزاقستان به کدام سو می رود؟

  • ۱۸ دی ۱۴۰۰ - ۱۶:۲۲
قزاقستان به کدام سو می رود؟
روز سه شنبه چهاردهم دی ماه گروهی از مردم معترض به افزایش قیمت گاز مایع در شهر آق تپه یا آنچه در قزاقستان آک توبه (Aktobe) خوانده می شود، به خیابان ها ریختند .

حسن بهشتی پور

دولت در واکنش به این تظاهرات در فردای همان روز اعلام کرد مانع افزایش قیمت سایر کالاهای ضروری می شود. اما تظاهرات به سایر شهرهای قزاقستان گسترش پیدا کرد. ازجمله در شهر کوچک تالدی کورگان  تظاهرکنندگان مجسمه نورسلطان نظربایف رئیس جمهوری پیشین قزاقستان که خود را پدر معنوی مردم این کشور می خواند، پائین کشیدند . با توجه به گسترش دامنه تظاهرات به آلماتی بزرگترین شهر قزاقستان یک روز بعد به دستور قاسم توقایف رئیس جمهوری قزاقستان ، عسگر مامتف   نخست وزیر استعفا داد و بجای او یک تکنوکرات نسبتا جوان به نام علی خان  اسماعیلوف   به عنوان سرپرست دولت منصوب شد.

در تکمیل اقدام های اصلاحی، نظربایف که دو هفته پیش از آن  از سمت ریاست حزب حاکم نور اوتان   قزاقستان استعفا داده بود تا زمینه برای قدرت گرفتن بیشتر توقایف یار نزدیکش، آماده شود. روز چهارشنبه از سمت ریاست شورای امنیت ملی قزاقستان کناره گیری کرد. بلافاصله توقایف به عنوان رئیس جدید این شورا که مهم ترین و بزرگترین نهاد امنیتی قزاقستان بشمار می رود ، مسئولیت را برعهده گرفت تا بتواند مستقیما بحران را مدیریت کند.

از جمله نخستین اقدام های او برکناری دو مقام نزدیک به نظربایف در این شورا بود . اولی برکناری کریم ماسیم اف  رئیس کمیته امنیت ملی بود که از شهریور ۱۳۹۵ به عنوان یکی از بانفوذ ترین شخصیتهای امنیتی قزاقستان شناخته می شد. او سه روز بعد به اتهام خیانت به کشور بازداشت شد. نفر دوم  صمد آبیشف  برادرزاده نظربایف  معاون اول رئیس کمیته امنیت ملی قزاقستان بود که او نیز از کار برکنار و بجای او مراد نورتئلو معاون نهاد ریاست جمهوری قزاقستان به این سمت منصوب شد .

مجموعه این تغییرات در کمتر از سه روز نشان دهنده این واقعیت است که رئیس جمهوری قزاقستان از طریق اصلاحات امنیتی و تغییر مسئولین دولتی تلاش می کند بحرن را مدیریت کند. اصلاحاتی که برخلاف کشور همسایه  یعنی قرقیزستان که در دی ماه سال ۱۳۹۹ منجر به تغییرات  در سطح ریاست جمهوری شد، اینبار در قزاقستان  به شکل دیگری تکرار می شود. در قرقیزستان بهانه برای شروع اعتراض های خیابانی اعتراض به نتایج انتخابات پارلمانی بود، اما در قزاقستان بهانه اعتراض ها ، افزایش دو برابری قیمت گاز مایع در راستای اصلاحات اقتصادی در این کشور بعد از بحران کرونا بود. گرچه قربانی تظاهرات مردم قرقیزستان در سال ۱۳۹۹ رئیس جمهوری بود اما در قزاقستان فعلا نخست وزیر کنار گذاشته شد و قدرت نظربایف بیش از پیش تضعیف شد. تغییرات در کمیته امنیت ملی نیز بسیار تعیین کننده برای آینده است. اکنون بینیم قدرتهای خارجی در این بحران چگونه نقش آفرینی می کنند:

۱- نقش روسیه در کنترل بحران قزاقستان

ورود نیروهای نظامی روسیه به همراه کشورهای عضو پیمان امنیت دسته جمعی  به درخواست توقایف رئیس جمهوری قزاقستان، این پرسش مهم را در اذهان عمومی مطرح ساخت که چرا پوتین دست به چنین ریسک بزرگی در ورود به صحنه سیاسی قزاقستان به نفع آقای توقایف  زده است. در پاسخ به این سئوال مهم باید گفت قزاقستان در بین جمهوری های شوروی سابق، دومین متحد استراتژیک روسیه پس از بلاروسی محسوب می شود. این موضوع هم به جهت آنکه حدود ۲۰ درصد جمعیت قزاقستان را روس تبارها تشکیل می دهند و هم به دلیل آنکه  روس تبارها در قزاقستان در مراکز مهم و حساس قدرت حضور دارند حائز اهمیت است. همچنین قزاقستان در سی سال گذشته همیشه روابط نزدیکی با روسیه داشته و از سال ۲۰۰۱ زبان روسی را به عنوان دومین زبان رسمی مردم این کشور به رسمیت شناخت. همچنین این کشور به عنوان یکی از بنیان گذاران اتحاد کشورهای همسود  و نیز اتحادیه اقتصادی اوراسیا، روابط گسترده و عمیقی در زمینه های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و نظامی با روسیه دارد. همه این عوامل باعث شد روسیه این متحد دیرین خود درشرایط بحرانی تنها نگذارد.

۲- نقش اوکراین

رسانه‌های روسی و اوکراینی از همان ابتدای شروع تظاهرات  از مختار آبلیازوف به عنوان  شخصی که در حال مدیریت تظاهرات در قزاقستان است، نام می برند. این رسانه ها مدعی هستند آبلیازوف پس از انکه در دوران نظربایف از وزارت انرژی و بعدا تجارت کنار گذاشته شد، از طریق حضور در کانال تلویزیونی “اوکراین۲۴” متعلق به رینات آخمتوف، میلیاردر اوکراینی می کوشد تظاهرکنندگان را به ادامه اعتراض تا سرنگونی کامل حکومت قزاقستان  تشویق کند. درواقع به نظر می رسد  او در سودای بازگشت به موقعیت از دست رفته گذشته در قزاقستان است. اما واقعیت این است که به دلیل سابقه آبلیازوف در سوء استفاده از قدرت بویژه در راه اندازی بانک خصوصی در قزاقستان که در نهایت به مصادره و ملی شدن این بانک انجامید او در جایگاهی نیست که بتواند مخالفان را در این حد سازمان دهی کند.

۳- نقش آمریکا در ایجاد بحران در قزاقستان

با آنکه رسانه های روس زبان آمریکا را متهم به دخالت در قزاقستان کرده اند و معتقدند یک انقلاب رنگی دیگری توسط آمریکا اینبار در قزاقستان تدارک دیده شده است، اما روابط نزدیک قزاقستان با آمریکا طی سه دهه گذشته و سرمایه گذاری شرکتهای نفی امریکا در منابع انرژی در این کشور، مانع از آن می شود که بتوان این تحلیل را پذیرفت که سازمان سیا پشت تظاهراتی باشد که در چند روز اخیر شاهد آن هستیم . در سالهای اخیر قزاقستان با انجام اصلاحات اقتصادی گام های مهمی را در جهت توسعه اقتصادی برداشته است، بطوریکه نرخ رشد تولید ناخالص داخلی این کشور از ۴٫۵ درصد نیز فراتر رفته است. در مقایسه با سایر کشورهای آسیای مرکزی از لحاظ اقتصادی وضعیت بسیار بهتری داشته است و این مهم در سایه روابط نزدیک با همه کشورها از جمله با چین و آمریکا بدست آمده است. بنابراین اگر واقعا آمریکا تلاش کرده دولتی که روابط نزدیکی با واشنگتن داشته سرنگون کند و یک دولت متحد خود را در این کشور به قدرت برساند باید گفت دست به ریسک بزرگی زده است زیرا در صورت مهار تظاهرکنندگان در عمل این اقدام آنها به حضور بیشتر روسیه در قزاقستان کمک کرده است.

ضمن آنکه حذف افرادی مانند ماسیم اف  از ریاست دستگاه امنیتی قزاقستان توسط توقایف  نشان دهنده این واقعیت است که بیشتر عامل داخلی نقش آفرین بوده تا عوامل خارجی  زیرا حذف ماسیم اف که روابط بسیار نزدیکی با چین و روسیه داشت، نمی تواند طراحی آمریکایی باشد.

آینده تحولات قزاقستان

دد مجموع پیش بینی تحولات آتی در قزاقستان بسیار دشوار است.همچنانکه کمتر کسی پیش بینی می کرد قزاقستان به عنوان امن ترین کشور در منطقه آسیای مرکزی در سه دهه گذشته در آغاز سال میلادی جدید با بی سابقه ترین بحران روبرو شود. این بحران تاکنون دستکم سه قربانی بزرگ داشته است. اول اختیارات نظربایف رئیس جمهوری پیشین کاملا حذف شد و انتظار می رود او در ماههای آتی دوران بازنشستگی واقعی را بعد از گذشت سه سال از کناره گیری از قدرت در پیش بگیرد.  دوم ماسیم اف که حداقل طی شش سال گذشته حاکم بی چون چرای دستگاه امنیتی قزاقستان بود و با سوابق چند دور نخس وزیری به عنوان خائن به کشور متهم شده و بعید است بتواند باردیگر به قدرت بازگردد . سوم کناره گیری عسگر مامتف نخست وزیری که از او به عنوان سومین مهره قدرت در قزاقستان یاد می شد حکایت از آن دارد که قزاقستان گردش نخبگان را با تاخیر بسیار در نظام قدرت آغاز کرده است .

قرائن و شواهد نشان می دهد توقایف رئیس جمهوری قزاقستان  با حمایت های همه جانبه روسیه و چین خواهد توانست این بحران را پشت سر بگذارد. بویژه آنکه موضع گیری بلینکن وزیر خارجه آمریکا نیز نشان داد آمریکا مایل نیست مانند اوکراین با روسیه در قزاقستان نیز درگیر شود. برای روسیه هم جنگیدن در سه جبهه بلاروس، اوکراین و قزاقستان بصورت هم زمان دشوار است.

با درنظر گرفتن همه  مواردی که ذکر شد می توان گفت شوک بحران ناشی از افزایش قیمت انرژی در آغاز سال میلادی  2022 برای دولتمردان قزاقستان این درس بزرگ را به همراه داشت که بدون ریشه کن ساختن فساد دستگاه دولتی و مقابله با رشوه خواری نمی توان اصلاحات اقتصادی را با موفقیت به مورد اجرا گذاشت. مردم طبقه متوسط و زیر متوسط قزاقستان تا زمانی که به بهبود شرایط اقتصادی و از بین رفتن سوء استفاده از قدرت امیدوار نشوند، تاب تحمل مشکلات ناشی از اصلاح قیمت ها را نخواهند داشت.

نویسنده

لینک کوتاه : https://www.iras.ir/?p=3887
  • نویسنده : حسن بهشتی پور
  • منبع : ایراس
  • 1387 بازدید

برچسب ها