🔹«در دوران نادرشاه، حاکمیت منطقه قره باغ از دست خاندان زیاد اوغلی خارج و به دست خود ملیک های حاکم در منطقه سپرده شد. لقب ملیک را شاه عباس صفوی به پاس خدمات رهبران ارمنی که او را در نبرد با قوای عثمانی یاری داده بودند به آنان اعطا کرد. قلمرو تحت نفوذ و ادراه این ملیک ها که به ملیک های خمسه نیز معروف بودند به پنج ناحیه تقسیم می شد: ملیک گلستان یا طالش، ملیک جرابرت یا چرابرت، سرزمین خاچن، سرزمین واراندا و ملیک دیزک یا دوزخ. اگرچه این ملوک در اتحاد نسبی با هم به سر میبردند اما با ظهور پناه خان جوانشیر این اتحاد از هم گسسته شد.
🔸پناه خان از اعضای طایفه جوانشیر بود که در دوره سلطنت نادر به همراه طوایف کبیرلو و اتوزایکی از قره باغ کوچ داده شده و در سرخس اسکان یافته بودند. با قتل نادر در سال ۱۱۶۰ه.ق، طوایف نام برده از فرصت استفاده کرده و به دشت های قره باغ که قبلا در آن ساکن بودند برگشتند . پناه خان در این میان توانست با تهدید و تطمیع، سران طوایف را به فرمانبرداری از خویش وادار سازد .او که علاوه بر این ها هوای تسلط به ناحیه قره باغ را در سر می پروراند برای عملی کردن طرح خود به دنبال متحدی از میان ملیک های خمسه بود که آخر سر توانست با ملیک شاه نظر، حاکم واراندا به عقد چنین پیمانی نایل آید .
🔹ملیک شاه که از قبل وارد خصومت و نبردی با چهار ملیک دیگر شده بود پناه خان جوانشیر را متحد خوبی برای خویش یافت و به او اجازه داد که در سرزمین واراندا در کنار رودخانه کر اقدام به ساخت قلعه شوشی کند. نبردهای بین پناه خان جوانشیر و متحدش با سایر ملیک ها چندین سال در منطقه قره باغ طول کشید که نتیجه ای جز خرابی و ویرانی نداشت . سرانجام شاهوردی خان زیاد اوغلی حاکم گنجه که به دلیل کمک های اولیه آتام، ملیک جرابرت برای به قدرت رسیدنش در گنجه به او مدیون بود و روابط دوستانه ای هم با ملیک یوسف ملک گلستان داشت، برای خاتمه جنگ حاضر شد نقش میانجی در عقد صلح میان ملیک آتام و ملیک یوسف با پناه خان جوانشیر را بازی کند. طرفین دعوا از پیمان صلح استقبال کردند و پناه خان بعد از بسته شدن آن تا زمانی که در قید حیات بود شرایط صلح را محترم می شمارد و به آن پایبند بود.»
🔻توضیحات: پناهعلی‌خان جوانشیر مؤسس و نخستین حاکم شهر شوشی است. فرزند وی ابراهیم خلیل خان جوانشیر است که حاکم شوشی و قره‌باغ بود و حاضر به اطاعت از آقامحمدخان نگشت.
✍🏻منبع: رافی هاکوپ هاکوپیان، ملوک خمسه
*تصویر نقاشی شده از پناه خان جوانشیر
🌐تهیه شده در تحریریه ایراس
