تاریخ : جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳ 20 رمضان 1445 Friday, 29 March , 2024
اختصاصی ایراس

نقش ازبکستان در ارتباط با طالبان و فرایند صلح افغانستان

  • ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۰ - ۰:۱۲
نقش ازبکستان در ارتباط با طالبان و فرایند صلح افغانستان
خروج قریب‌الوقوع نیروهای امریکایی از افغانستان و همچنین احتمال قدرت گرفتن گروه طالبان، تمام کشورهای منطقه و فرامنطقه را به این امر واداشته است تا روابط خود را با گروه طالبان بیش از گذشته نزدیک‌تر سازند.

میثم موسوی کارشناس افغانستانی، دانشجوی دکتری مطالعات منطقه ای

علاوه بر کشورهایی نظیر ایالات متحده، پاکستان، چین و ایران که علناً با رهبران و نمایندگان طالب ارتباط برقرار می‌کنند تا در آینده منافع ملی خود را با بازیگردانی طالبان به عنوان یک قدرت تأثیرگذار در افغانستان تامین نمایند، کشورهای اسیای مرکزی هم از این موضوع مستثنی نشده و به تکاپو افتاده‌اند تا از این قافله عقب نمانند.

کشورهای آسیای مرکزی با وجود همسایگی طولانی که با افغانستان دارند، با وجود نگرانی های امنیتی و چشم انداز اقتصادی – تجاری در دوره پساصلح افغانستان، همواره تلاش کرده‌اند تا به مسئله صلح افغانستان و بازیگران داخلی این کشور توجه داشته باشند.

از میان کشورهای آسیای مرکزی ازبکستان با وجود نگرانی و دغدغه‌ای که نسبت به دیگر همسایگانش دارد، تلاش کرده است تا روابط خود را با طالبان با برگزاری نشست‌های صلح سمرقند ۲۰۱۸ و تاشکند ۲۰۱۹ برقرار نماید.

دیگر کشورهای آسیای مرکزی نظیر قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان برای تامین منافع خود در افغانستان تنها تلاش داشته‌اند تا با انتصاب نمایندگان خود در امور افغانستان، همکاری‌های خود را با حکومت این کشور ادامه دهند، از پروسه صلح حمایت خود را نشان دهند، اما تاکنون هیچ گزارشی مبنی براینکه ارتباطی همراه با طالبان ایجاد کرده باشند، منتشر نشده است.

اولین و آخرین دیدار

در تاریخ ۸ اگوست سال ۲۰۱۹ رسانه های داخلی ازبکستان گزارشی را منتشر نمودند که وزارت خارجه ازبکستان نشستی را با هیئت سیاسی طالبان که به تاشکند سفر کرده بودند، برگزار کرده است.

در نشست با مقامات ازبکستانی ملاعبدالغنی برادر سرپرستی طالبان  را بر عهده داشت. عصمت الله ارگاشف نماینده رئیس جمهور ازبکستان در افغانستان و برخی از مقامات دیگر این کشور در این نشست حضور داشتند.

در این دیدار طرفین در مورد روابط ازبکستان و افغانستان و ارتقا و پیشبرد روند سیاسی در جمهوری اسلامی افغانستان به گفتگو پرداختند. ملابرادر از رهبران ازبکستان به دلیل توجه این کشور به اوضاع سیاسی افغانستان که توجه ویژه‌ای دارند و از برپایی نشست بین الافغانی در شهر سمرقند، ابراز تشکر کرد.

لازم به ذکر است که این اولین حضور نمایندگان طالبان در ازبکستان نیست. در سال ۲۰۱۸، هیئت سیاسی طالبان به سرپرستی عباس ستانکزی سفری به تاشکند و دیدارهایی را با مقامات ازبک داشتند.

علاوه براین در ماه مارس سال ۲۰۱۹، وزیر امور خارجه ازبکستان کامیلوف و نماینده ویژه این کشور در امور صلح افغانستان اقای ارگاشف یک جلسه دوجانبه‌ای را با ملابرادر در دفتر سیاسی طالبان مستقر در دوحه ترتیب دادند. اینگونه شد که بعدها طالبان گزارش دادند که طرف ازبکستانی به همکاری اقتصادی، حل و فصل مسئله افغانستان به گونه مسالمت‌آمیز، تاکید جدی داشتند.

قابل ذکر است که چنین جلساتی میان مقامات ازبک و طالبان بسیار تکرار شده است. برگزاری این جلسات و گفتگوهای میان جناحین، نشان از در اولویت قرار گرفتن افغانستان در سیاست خارجی ازبکستان دارد.

براساس گزارشات رسانه های محلی این کشور، ازبکستان پس از انتقال قدرت از اسلام کریمف به شوکت میرضیایوف در سال ۲۰۱۶، افزایش روابط با همسایگان به ویژه همسایه جنوبی خود را در راس کار قرار داده است.

در آگوست سال ۲۰۱۷، دولت، کنفرانس بین المللی با عنوان “آسیای مرکزی – اولویت اصلی سیاست خارجی ازبکستان” تشکیل داد. عبدالعزیز کمیلوف وزیر امور خارجه این کشور تأکید کرد که ازبکستان قاطعانه خود را متعهد به حل اختلافات طولانی مدت عمومی با همسایگان خود و تبدیل آسیای مرکزی به یک منطقه با ثبات کرده است. سیاست خارجی این کشور تحت ریاست شوکت میرضیایف تغییر کرد. چهره جدید ازبکستان، خود را به عنوان کلید تقویت منطقه گرایی در آسیای مرکزی نشان می دهد.

اهتمام و جدیت برای مداخله و تاثیرگذاری در گفتگوهای صلح و تامین صلح در افغانستان مثال خوبی است. از انجا که گروه طالبان یکی از بازیگران اصلی در صحنه نظامی – سیاسی افغانستان است، گفتگوی برقرار شده با نمایندگان این گروه، آغاز خوبی برای تاشکند خواهد بود که تلاش می‌کند تا منافع ملی خود را در منطقه تأمین نماید.

همچنین لازم به ذکر است که ازبکستان در دوران حاکمیت اسلام کریمف نیز همواره تلاش داشت تا روابط خود را با طالبان بهبود ببخشد.

در اواسط دهه ۹۰، هنگامی که قدرت در کشور به دست طالبان افتاد، مقامات ازبکستان به این فکر افتادند که برای بهبود امنیت مرزهای خود با افغانستان، بهتر است با این گروه ارتباط برقرار کنند. بر این اساس، به ابتکار طرف ازبک، هیئتی از طالبان به سرپرستی مولوی عبدالزاهد معاون وزیر امور خارجه طالبان در ماه می ۱۹۹۹ وارد شهر ترمذ شدند. ترکیب هیئت طالبان شامل معاون وزیر تجارت مولوی فضل محمد فیضان، معاون وزارت معادن و صنایع محمد اعظم علمی، قاری حمدالله معاون وزیر انرژی و اب و محمد بهیر مشاور وزارت مالیه بود.

هیئت طالبان در آن زمان در گفتگوی خود با مقامات ازبک عنوان داشتند که طالبان در پی ایجاد یک گفتگوی سازنده با همسایه شمالی خود می باشد و نه در جهت مقابله با آنها. تنها مسئله نگران کننده و هشداردهنده رسانه‌های ازبک در ان زمان این بود که طالبان به دنبال نفوذ در مناطق مسلمان نشین سمرقند و بخارا هستند.

در این گفتگوی ۶ ساعته، مسائل تجاری، تامین برق برای شهر مرزی حیرتان، فروش کالاهای و انرژی مورد بحث قرار گرفت. طرفین مذاکره کننده متذکر شدند که مذاکرات انجام شده می‌تواند گامی مثبت در بهبود روابط میان دو کشور و ایجاد امنیت و ثبات در منطقه شود.

نمایندگان طالبان موضع رهبران خود در مورد مشکلات موجود در منطقه آسیای مرکزی و همچنین در مورد تقویت و گسترش روابط با کشورهای همسایه را بیان نمودند.

در این دیدار هر دو طرف ابراز امیدواری کردند که با برگزاری چنین نشست هایی، روابط دوجانبه تقویت و گسترش می یابد.

یک ماه بعد از نشست مذکور در ماه ژوئن سال ۱۹۹۹، وزیر امور خارجه ازبکستان کامیلف تصمیم به دیدار با رهبر طالبان ملاعمر می‌گیرد و سفر به قندهار را تدارک می بیند. وی نامه رئیس جمهور ازبکستان را به ملاعمر تحویل می دهد.

کریمف، در نامه‌اش به ایجاد روابط حسن همجواری بین دو کشور و ایجاد فضای اعتماد و نه تقابل اشاره نمود. کامیلوف همچنین از نمایندگان و مقامات طالبان دعوت کرد تا در جلسه ای در تاشکند در چارچوب ۶+۲ که ازبکستان آن را برگزار کرده بود، شرکت نمایند. این روابط میان دو کشور تا زمانی که ایالات متحده و هم پیمانانش به افغانستان حمله نکرده بودند، پایدار بود.

بنابراین می توان ادعا نمود که روابط ازبکستان و طالبان از تاریخچه دیرینه‌ای برخوردار است. همانطور که ذکر گردید ازبکستان به دلیل مجاورت جغرافیایی با افغانستان از گذشته تا به کنون به دلیل وضعیت ناپایدار و بی ثبات افغانستان همواره درصدد بوده است تا نگرانی های امنیتی خود را از جانب افغانستان برطرف سازد.

نگرانی و دغدغه از همسایه جنوبی

ازبکستان به عنوان یک کشور همسایه همواره تحت تاثیر مشکلات ناشی از افغانستان مانند قاچاق مواد مخدر، جرایم سازمان یافته و تجارت غیرقانونی اسلحه و مسئله پناهندگان قرار گرفته است.

ازبکستان پس از سال ۲۰۰۱ نقش مهمی در تلاش‌های بازسازی افغانستان داشته است. یکی از تلاش های این کشور تامین برق مورد نیاز افغانستان بوده است به عنوان مثال در سال ۲۰۱۶، بیش از یک میلیون کیلووات ساعت برق به همسایه خود صادر کرده است. ازبکستان همچنین اولین کشوری بود که خط آهن را در افغانستان احداث کرد. خط آهن شهر حیرتان در سال ۲۰۱۱ ایجاد شد.

ازبکستان به دلیل مسائل امنیتی در افغانستان، نگرانی اساسی از جانب این کشور داشته است. تاشکند از دهه ۱۹۹۰ تا کنون، جنگ افغانستان را به عنوان یکی از تهدیدات جدی خارجی برای امنیت ملی و ثبات خود تلقی کرده است.

حضور فعال گروه های تروریستی داخلی ازبک مانند جنبش اسلامی در افغانستان، این تهدید را از نظر مقامات ازبکستان خطرناک‌تر می کند.

جنبش اسلامی ازبکستان به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است. حکومت کریمف مدعی شده بود که این گروه در زمان حاکمیت طالبان در افغانستان، حملات مرزی و فعالیت های غیرقانونی را انجام داده است. این گروه مسئول بمب گذاری‌های همزمان در تاشکند و در سال ۹۹ و ۲۰۰۴ بود.

نگرانی دیگر مقامات ازبک از اتحاد جنبش اسلامی ازبکستان و داعش می‌باشد. داعش در افغانستان فعال بوده و به همین دلیل برای ازبکستان به عنوان تهدید اساسی شناخته شده است.

اما تعدادی از کارشناسان نظر دیگری دارند، آنها معتقدند که طالبان اهداف و آمال فرامرزی نداشته و تهدیدی برای سایر کشورها مخصوصا کشورهای همسایه نیستند. براساس گفته وحید مژده، طالبان برنامه‌ای تهاجمی علیه سایر کشورها ندارد. در عوض تلاش می کند تا وزن خود را در داخل کشور زیاد کند. از این رو جنبش اسلامی ازبکستان مجبور است تا خود را همراه با داعش یکی کند. وی همچنین عنوان می کند که ازبکستان قصد دارد تا از دوستی با طالبان سود ببرد و تهدیدات امنیتی خود را کاهش دهد. ثبات دائمی در افغانستان همیشه برای تاشکند سودمند بوده است.

با این حال مبارزه موثر با این نوع تهدیدات تنها پس از تامین صلح پایدار در داخل افغانستان قابل دستیابی خواهد بود.

دولت ازبکستان همواره تلاش کرده است تا به عنوان یک بازیگر قابل اعتماد بین کابل و طالبان نقش فعالی داشته باشد.

انگیزه بعدی ازبکستان در ایجاد ارتباط با طالبان، کسب اعتبار بین المللی و داخلی است. همانطور که مایکل کوگلمن کارشناس مسائل افغانستان و پاکستان عنوان داشته است که حکومت میرضیایف در ارتباط با گروه طالبان و ابتکارات صلح در افغانستان، فرصتی پیدا کرده است تا خود را به عنوان بازیگر قابل اعتماد و صلح طلب معرفی کند.

پس از برکنار کریمف، حکومت میرضیایف توجه به همسایگان به یکی از اولویت های مهم سیاست خارجی ازبکستان تبدیل شدد. این جهت گیری سیاست خارجی را می توان سیاست ” اول همسایه ” نام برد. مانند حل مشکلات با تاجیکستان که در دوره میرضیایف برطرف شد.

ازبکستان خواستار همکاری با جامعه بین المللی برای صلح افغانستان شد. ازبکستان نوزده سال بعد از اولین اعلامیه تاشکند که توسط گروه ۶+۲ پذیرفته شده، در تاریخ ۲۶ الی ۲۷ مارس ۲۰۱۸، میزبان کنفرانس بین المللی بود که در این نشست نمایندگان ملل متحد، اتحادیه اروپا، روسای جمهور ازبکستان، افغانستان، وزرای خارجه و نمایندگان سطح بالای چین، فرانسه، هند، آلمان، عربستان سعودی، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، امارت متحده، انگلیس و امریکا حضور داشتند.

اعلامیه کنفرانس تاشکند در مورد افغانستان ۲۴ ماده داشت که به طور کلی بر صلح و مصالحه ملی و مبارزه با تروریسم بین‌المللی و قاچاق مواد مخدر، جرایم سازمان یافته و توسعه همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای تاکید شد.

موضوع اصلی اعلامیه اطمینان از ثبات در افغانستان از طریق ایجاد صلح و تامین امنیت می باشد و این کنفراس خواستار آغاز مذاکرات مستقیم بین الافغانی شد.

علاقه ازبکستان به افغانستان با تامین صلح در این کشور چندین برابر خواهد شد. نخست، ازبکستان علاقمند به این نیست که همسایه جنوبی‌اش درگیر با گروه‌های تروریستی باشد و نظاره‌گر این باشد و ببیند امنیت مرزهای جنوبی‌اش به خطر بیافتد.  میرضیایف در کنفرانس مارس ۲۰۱۸ در تاشکند عنوان داشت که: “یک افغانستان ایمن به معنای ازبکستان ایمن، آسیای جنوبی و مرکزی مرفه و پایدار است.” دوم، همانطور که اشاره شد ازبکستان علاقه‌مند است که در افغانستان نقش اقتصادی بیشتری داشته باشد.

برای ازبکستان که تا همین اواخر همسایه جنوبی خود را بزرگترین نگرانی خود می دانست، ملاقات فعالانه با طالبان برای صلح و حمایت از پروژه‌های اقتصادی تحول بزرگی است. افغانستان از همکاری با ازبکستان استقبال می‌کند. ازبکستان کوچکترین قدرت در میان سایر کشورهای درگیر در افغانستان است که با پنهانکاری کمتری در امر فعالیت‌هایش در افغانستان، در میان مردم این کشور از وجه مناسبی برخوردار است. اگرچه تاکنون مشخص نیست که سهم ازبکستان دقیقاً در ایجاد این جنگ طولانی مدت و خانمانسوز چه خواهد بود، اما به نظر می رسد تاشکند در دیدار با طالبان و مقامات در کابل، ثابت قدم و استوار است.

 

نویسنده

لینک کوتاه : https://www.iras.ir/?p=797
  • نویسنده : میثم موسوی
  • منبع : ایراس
  • 1114 بازدید

برچسب ها